Nieuws /
Meer dan draken en trollen
Geen genre wordt zo verguisd en doet het tegelijk zo goed als fantasy. Angelsaksische auteurs, zoals George Martin met Game of thrones, hebben de trend gezet. Maar stilaan staan ook interessante Nederlandstalige auteurs op.
Yves Delepeleire
Het zijn duizelingwekkende cijfers: sinds het eerste seizoen van het fantasyepos Game of thrones twee jaar geleden hier op de buis kwam, zijn van de boeken van George R.R. Martin in de Lage Landen bijna 400.000 exemplaren verkocht. ‘Maar ook voor de televisieserie verkocht Martin al uitstekend’, zegt Jacques Post van de toonaangevende fantasyuitgeverij Luitingh. ‘Fantasyboeken halen zelden de bestsellerlijsten, maar hebben een lange verkoopsadem omdat ze meestal deel uitmaken van een reeks. Die zijn zeer in trek. Fantasylezers zijn veellezers, gemiddeld lezen ze 20 tot 25 boeken per jaar. En hun gemiddelde leeftijd is de voorbije jaren behoorlijk gezakt.’
In een krimpende boekenmarkt heeft fantasy dus een mooie toekomst. Al is dat succes in ons taalgebied vooralsnog bijna uitsluitend te danken aan vertaald werk van auteurs als Stephen King, Tad Williams (Heugenis,smart en het sterrenzwaard en Anderland), Raymond E. Feist (onder meer De oorlog van de grote scheuring), Robert Jordan (Het rad des tijds), Terry Goodkind (De wetten van de magie), Robin Hobb (onder meer De boeken van de nar) en Markus Heitz (De dwergen, De donkere tijd). Zij hebben wereldwijd miljoenen boeken verkocht, zonder daarvoor een televisiebewerking nodig te hebben gehad.
Heks
Tegen al dat internationaal geweld konden Nederlandstalige auteurs lange tijd niet op. Stilaan steken ze hun neus aan het venster. Een van hen is Thomas Olde Heuvelt (31). Met HEX, een verhaal over een dorp waar al driehonderdvijftig jaar een heks met dichtgenaaide ogen en mond rondwaart, leverde de Nederlander vorig jaar zijn vijfde en succesvolste fantasy- en griezelroman af.
Hoewel het amper werd gerecenseerd, vond zijn boek al meer dan 10.000 kopers, onder wie veel Vlamingen. Volgend jaar verschijnt HEX onder meer ook in Amerika en Canada. Warner Bros kocht zelfs de film- en tv-rechten en wil een pilootaflevering maken.
Olde Heuvelt is verrast door de hoge vlucht die zijn carrière neemt. Pas sinds vorig jaar heeft hij een literair agent in Amerika en Canada. Daar was hij opgevallen met enkele korte verhalen – dit jaar is hij al voor de tweede keer met zo’n verhaal genomineerd voor de Hugo Awards, zowat de Oscars voor sciencefiction- en fantasyauteurs.
Olde Heuvelts opmars blijft uitzonderlijk voor een Nederlandstalig auteur. De meeste collega’s mogen al blij zijn dat hun boeken worden uitgegeven. Grote uitgevers, zoals Luitingh en De Boekerij, hebben dankzij de internationale namen in hun portefeuille genoeg bewegingsruimte om te investeren in auteurs van eigen bodem, maar de plaatsen in hun fondsen blijven peperduur.
‘Het zou weinig opportuun zijn als we de gevestigde internationale namen ondergeschikt zouden maken aan Nederlandstalig werk’, zegt Jacques Post. ‘Nederlandstalige auteurs hebben ook behoorlijk veel redactionele begeleiding nodig. Daarom kunnen we maar een beperkt aantal titels uitgeven.’
Sociale media
‘Waarom koop je een boek? Omdat je de auteur kent van eerder werk of omdat je vrienden je het boek hebben aangeraden. Pas in laatste instantie koop je een boek om een nieuwe auteur te ontdekken’, zegt Olde Heuvelt. ‘Dat maakt het niet makkelijk voor nieuwe Nederlandstalige fantasyauteurs om naam te maken. Bovendien zitten de meesten bij kleine uitgeverijen, zoals Zilverspoor, die hun boeken moeilijk in de boekhandel krijgen.’
‘Als je als Nederlandstalige auteur wil doorbreken, moet je het vooral hebben van de buzz op sociale media. Een grote uitgeverij als Luitingh opent deuren. Dat is ontzettend belangrijk, heb ik gemerkt. Maar als ik niet een jaar lang voltijds promotie had gevoerd voor HEX, dan had ik nooit zoveel boeken verkocht.’
‘We zitten in onze puberjaren. Toen ik in 2008 bij Luitingh onderdak vond, was ik de eerste Nederlandstalige auteur in het fantasyfonds. Nu zijn we met steeds meer, en de kwaliteit en de originaliteit van ons werk nemen toe. We maken iets nieuws, met een eigen culturele inslag. Zo speelt HEXzich af in Beek, een bestaand dorpje in Nederland, en put het verhaal uit onze eigen geschiedenis. Zoiets hebben ze in Amerika nog niet gelezen. Dat spreekt aan, denk ik.’
Schrijfwedstrijd
Volgens Post voelt de nieuwe generatie auteurs zich niet belast door de erfenis van het fantasygenre, dat traditioneel een van twee stramienen volgt: de coming of age (waarbij het hoofdpersonage zich ontpopt van kind tot volwassen held) of de queeste (zoals Lord of the Rings). ‘Ik heb het gevoel dat deze thema’s wat uitgeput zijn. Het is moeilijk om er nog een originele draai aan te geven’, zegt Post. Al gaf hij met Drakenkoningin van de Vlaamse An Janssens onlangs toch weer een klassiek verhaal uit.
‘Omdat het verhaal iets toevoegt. An Janssens kwam als beste uit de schrijfwedstrijd die we vorig jaar hebben georganiseerd. Maandelijks krijgen we wel een tiental manuscripten binnen, maar het voordeel van zo’n wedstrijd is dat je het talent naast elkaar kunt leggen. Nieuwe auteurs spelen steeds meer met de conventies van het genre, vinden subgenres uit en schrijven steeds meer cross-overs. Dat zie ik graag gebeuren.’
De definitie van fantasy is veranderd en verbreed, zegt ook Olde Heuvelt. ‘Voor mij is een verhaal fantasy als er iets in gebeurt wat in de echte wereld onmogelijk is. Er hoeven geen draken of trollen in voor te komen. In dat opzicht is veel werk van Harry Mulisch ook fantasy. Als iedereen die definitie aanneemt, dan pas is het genre wat mij betreft volwassen.’
Mettertijd ziet Post het label ‘fantasy’ zelfs helemaal verdwijnen. ‘Je ziet nu al dat Angelsaksische uitgevers fantasyboeken niet meer in een apart fonds uitbrengen. Zij zetten de trend en ze hebben gelijk. Jongere lezers grijpen niet meer naar fantasyboeken vanwege het label, maar omdat ze de auteur goed vinden.’
Online platform
Maar fantasylezers grijpen nog te weinig naar werk van eigen bodem. Onbekend lijkt onbemind. ‘Als we die kloof willen dichten, moeten we tonen wat er is’, zegt Martijn Lindeboom, organisator van de Paul Harland Prijs, de grootste wedstrijd voor fantastische korte verhalen in ons taalgebied. ‘Onze verhalenwedstrijd is in enkele jaren tijd uit zijn voegen gebarsten. Dit jaar nemen meer dan tweehonderd auteurs deel, dubbel zoveel als twee jaar geleden. Ook de kwaliteit neemt elk jaar toe. Uitgevers houden in de gaten welk talent eruit komt. De wedstrijd kan een springplank zijn voor beginnende auteurs. Verschillende oud-winnaars zijn ondertussen doorgebroken. Toch merken we dat zelfs de allerbeste verhalen amper gepubliceerd raken.’
Met een stichting voor Nederlandstalige fantasyliteratuur wil Lindeboom, samen met auteurs Olde Heuvelt en Adrian Stone, daar iets aan veranderen. ‘Het wordt een online platform waarop we kwaliteitsvolle korte verhalen zullen publiceren. We pakken het professioneel aan. De lat ligt hoog, en de auteurs worden vergoed’, zegt Lindeboom. ‘Daarnaast zullen we op de site, die we vorige week hebben gelanceerd, alles bundelen over Nederlandstalige fantasy. Uiteraard hebben we ook aandacht voor de internationale trends – we willen geen naar binnen gekeerd clubje zijn. Maar de stichting wil in de eerste plaats de Nederlandstalige auteurs en lezers bij elkaar brengen.’
Laagopgeleide geeks
Ook aandacht van de mainstreammedia is er nog te weinig. ‘Als je uit de hobbyhoek wil geraken en een groot publiek wil bereiken, moet je af en toe eens in de kranten staan. Maar recensenten halen vaak hun neus op voor fantasy’, zegt Lindeboom.
Hoe dat komt? Vooroordelen. Jacques Post: ‘Ondanks de successen vanHarry Potter en Lord of the Rings hangt er nog altijd een vreemd sfeertje rond het genre. Alsof fantasy alleen wordt gelezen door laagopgeleide geeks met weinig literaire smaak. Maar mijn ervaring is dat het opleidingsniveau van fantasylezers heel divers is.’
‘Het label fantasy duwt je in een verdomhoekje’, zegt ook Olde Heuvelt. Het wordt niet voor vol aangezien. Het is geen Literatuur. ‘Een fantasyboek zal wellicht nooit voor de Libris Literatuurprijs worden genomineerd. Dat hoeft ook niet’, zegt Lindeboom. ‘Maar het genre is veel breder, dieper en intelligenter dan velen aannemen. Een boeken- en tv-reeks als Game of thrones kan hopelijk het aanzien van het genre opvijzelen.’
Oorspronkelijk verschenen in de letterenbijlage van De Standaard.
