Recensie: Herkenbaar, actueel en onbehaaglijk

Dave Eggers is de auteur van vele romans en is (mede-)oprichter van verschillende organisaties voor de scholing van jongeren. Naast auteur is Eggers ook schilder. Zijn kunstwerken werden al tentoongesteld in vele galerijen en kunstruimtes.

Recensie: Het totalitaire regime van digitale dictatuur ****

Door Kamila Straatsburg

Dave Eggers heeft een vervolg geschreven op zijn boek De Cirkel, een geweldig ietwat drukkend verhaal over hoe ons dagelijks leven eruit gaat zien onder de toenemende druk van de alom vertegenwoordigde digitalisering. Noem het vooruitgang, noem het onvermijdelijk, we zijn er dagelijks mee geconfronteerd en doen vrolijk mee, al dan niet vanuit de oprechte overtuiging van de noodzaak of vermeende vrijwilligheid.

Waar De Cirkel op zich een merkwaardige maar niet per se vijandige wereld schetste vol enthousiaste jonge nerds die zich massaal aansluiten bij een groot vriendelijk bedrijf dat meer op een blije commune lijkt dan op een sluwe werkgever, is de lol in Het Alles er volledig vanaf. Het nieuwe bedrijf, The Every, Het Alles, is gefuseerd met De Circle en met iedereen die ook maar enigszins interessant leek, neemt per week drie bedrijven over, lijft elke interessante start-up direct in en is eigenlijk een grote monopolie waar geen enkele vorm van concurrentie nog aan te pas komt.

Realistisch, heel goed mogelijk en eigenlijk helemaal niet ver van ons bed af. Eigenlijk is het al bijna zover, er zijn voorbeelden genoeg te bedenken. Dat is wat het meest opvalt in Het Alles, het is heel herkenbaar en wekt het gevoel van de hedendaagse realiteit in plaats van een dystopische toekomst. De mensen zijn ruwweg verdeeld in twee grote groepen, de Everyones en aanhangers (zij omarmen elke vorm van digitale controle onder het mom van beter, schoner, duurzamer, milieubewuster en gezonder leven) en de trogs (zij weigeren alles dat met digitaal te maken heeft). Onnodig te zeggen dat de eerste groep het voor het zeggen heeft en de tweede groep in armoede en buiten de maatschappij verkeert.

Dat wat Eggers voornamelijk laat zien is de wanhoop van de toenemende digitale druk waarin het ogenschijnlijk uitsluitend gaat om het welzijn en de veiligheid van de mensen, maar in werkelijkheid gaat het om macht en controle.

Delaney Wells en haar vriend Wes zijn voornemens om in Het Alles te infiltreren en het van binnenuit ten val te brengen. Een ambitieus plan, waarbij ze eerst door moeten dringen tot de binnenste gelederen van het bedrijf door een baan aldaar verwerven. Beiden zijn buitengewoon getalenteerd, creatief en in staat aan de lopende band nieuwe apps en technofoefjes te bedenken, dus in dienst treden bij The Every is geen enkel probleem. Eggers schrijft in eenvoudige, toegankelijke zinnen, zijn personages zijn niet al te diep uitgewerkt maar voldoende om ze realistisch en kwetsbaar te doen overkomen.

Delaney heeft een eenzame en moeilijke weg gekozen in een omgeving waar iedereen op iedereen let en waar alles in groepsverband beoordeeld wordt. Het is voor het verhaal niet zozeer belangrijk of ze slaagt of faalt in haar opdracht. Dat wat Eggers voornamelijk laat zien is de wanhoop van de toenemende digitale druk waarin het ogenschijnlijk uitsluitend gaat om het welzijn en de veiligheid van de mensen, maar in werkelijkheid gaat het om macht en controle. Zelfs geld lijkt onbelangrijk te zijn geworden omdat Het Alles daarover beschikt in zulke hoeveelheden dat het eerder obsceen dan interessant is. De lezer wordt geconfronteerd met een realiteit die deels angstaanjagend is maar wonderlijk genoeg deels ook geborgen en veilig. De mens is verlost van de noodzaak om steeds te kiezen tussen een oneindig aantal overweldigende keuzes. En dat zal op zich heel rustgevend kunnen zijn ware het niet dat het gecombineerd gaat met voortdurende observatie, verlies van privacy en continue toezicht en controle.

Waar Het Alles drukkend en onbehaaglijk aanvoelt, is vooral in het herkenbare en actuele. Tijdens het lezen komt kristalhelder over hoe miserabel het gesteld is met onze vrije keuzes en vrije wil in het algemeen.

The Every is een volledig transparant bedrijf, waar elke Everyone een bodycam draagt en een 'oval' die werkelijk alles van de gebruiker registreert. Zo wordt de tijd gemeten waarin men slaapt, het originele woordengebruik, de mate van oogcontact met collega’s, of men gepaste grammatica gebruikt, voldoende sociale contacten onderhoudt, collega’s en medemensen niet kwetst en zich overal uitmuntend gedraagt. Ook buiten de The Every-campus hangen overal camera’s en mensen worden verzocht zich niet buiten bereik van deze te bewegen in het kader van de eigen veiligheid. Alles wat men verkeerd doet, wordt bijgehouden op je shame-score en het oplopende aantal shame-punten heeft verregaande gevolgen. Een vergelijkbaar beeld is al eens geschetst in een van de verhalen van de superieure sciencefictionserie Black Mirror, te zien op Netflix, waar het niet opvolgen van voldoende positieve aanwezigheid op de sociale media directe gevolgen heeft voor je werk, huisvesting en maatschappelijke positie.

Waar Het Alles drukkend en onbehaaglijk aanvoelt, is vooral in het herkenbare en actuele. Tijdens het lezen komt kristalhelder over hoe miserabel het gesteld is met onze vrije keuzes en vrije wil in het algemeen. In volle overtuiging van zelfgemaakte keuzes kopen we massaal producten die ons voorgeschreven zijn door de fabrikanten, eten we voedsel dat ons in hoge mate gedicteerd wordt en manen we elkaar tot publieke volgzaamheid door alles te delen en te vergelijken op sociale media, waardoor we allemaal dezelfde trends volgen en vrijwillig dezelfde keuzes maken. Degene die de controle heeft over de big data, controleert het bestedingspatroon en het consumentengedrag van ons allemaal. In Het Alles geven mensen zich volledig over aan de digitale controle. Mensen willen eigenlijk helemaal niet vrij zijn, ze willen juist graag dat iemand de controle overneemt.

'Er viel een merkwaardige stilte. Ze zag dat Gabriels hand zijn scherm aanraakte en misschien zelfs een woord tikte.
"En ben je het ermee eens?" vroeg hij eindelijk.
"Ik weet niet hoeveel mensen aan dat criterium beantwoorden, maar er is inderdaad een percentage dat het liefst wil dat iemand tegen ze zegt wat ze moeten doen."
"Meer dan vijftig procent?" vroeg hij.
"Dat weet ik niet," zei ze en ze wist zeker dat die leugen werd geregistreerd. Ze had een cijfer in gedachten dat behoorlijk accuraat en bovendien memorabel was: 82-82. Tweeëntachtig procent van alle mensen wil dat tweeëntachtig procent van hun leven voor hen wordt bepaald.'

Het Alles is zeer herkenbaar in onze huidige tijd. Onze smartwatches, online aankopen, apps voor meditatie en een goede slaaprust, de communities waar we lid van zijn zonder ook maar een persoon daarin ooit in het echte leven ontmoet te hebben, alle hartjes, likes, emoticons, vrijwillig opgegeven privacy en voortdurende publieke inkijk in onze levens, dat alles is de nachtmerrie van Het Alles. Het Alles is een digitale totalitaire realiteit. Het vertelt ons hoe onze levens er binnen niet al te lange tijd gaan uitzien. Veilig, omringd door onze digitale apparatuur en een geordend bestaan. De vrije keuze is overleden, de privacy en vrije wil ook. En de mensheid lijkt het te omarmen. Dat is de meest beangstigende boodschap van Het Alles.