Hilarisch-tragische stijl, meeslepende inhoud en weergaloze beeldspraak

Ontluisterend en verbeeldend, verhelderend en verwarrend, fel en verbeten en gebeten, schaamteloos, opwindend … en vooral tijdsloos … Een weergaloos prachtig boek. Inhoud en stijl vloeien rimpelloos samen, en het mooiste bewijs daarvan is de titel: “De ondraaglijke lichtheid van het bestaan”… Nee, nogmaals, trager deze keer, proef hem, smaak hem: “De on-draag-lijke licht-heid van het be-staan”.

Kundera plaatst intrigerende personages in een prachtig decor: Praag (toen nog niet platgelopen onder schuifelende toeristenvoeten). Centraal staat de liefdesgeschiedenis tussen Tomas, Theresa, Sabina (en Franz), terwijl Praag zich het hoofd opricht en vervolgens platgewalst wordt. Maar “de ondraaglijke lichtheid”  is meer…  Het gaat over tegenstellingen, confrontaties tussen totalitaire kitsch en echtheid, toeval en lot, zwaarte en lichtheid, schuld en onwetendheid. Kundera is een meester in het verwoorden van onrust, aantrekkingskracht, angst, wanhoop, ontreddering, twijfel, overgave, macht en onmacht … Daarvoor beroept hij zich op een heerlijke beeldspraak (“Niet de noodzaak, maar het toeval is vol betovering. Om liefde onvergetelijk te maken, moeten vanaf het eerste ogenblik toevalligheden naar haar toe vliegen als vogels naar de schouders van Franciscus van Assisi.”), en een hilarisch tragische stijl (denk maar aan de – net niet – memorabele mars naar Cambodja, waarbij hij pretentieloos de draak steekt met allerhande wannabe artiesten, krampachtig hengelend naar aandacht.)

Kundera begrijpt als geen ander de kunst om zelfs de meest kritische lezer zodanig mee te slepen, dat deze onbewust, als een gewillig tam schaap met open mond en knikkend hoofd, alles voor waar aanneemt wat de meester schrijft. Kundera wéét dat, en speelt dat ook uit door de boekdelen telkens te vertellen vanuit een ander personage. Net dáárom is hij geen gevaarlijke populist, omdat hij de lezer bij ieder hoofdstuk opnieuw confronteert met zijn slaafse, bijna dronken vervoering (bv. bij het woordenboek van onbegrepen woorden, waarbij hij interpretaties op gelijke hoogte met elkaar plaatst).
 
Ik ben als een blok gevallen zowel voor de inhoud (Praagse Lente, lastige liefdesverhoudingen en intens liefhebben, het evenwicht zoekend tussen zwaarte en lichtheid, kitsch en echtheid, toeval en lot, zwijgen en het hoofd bieden) als voor de stijl (hilarisch-tragisch en de weergaloze beeldspraak).

Ik las het boek voor het eerst toen ik 17 jaar was, en greep er sindsdien met tussenpozen van enkele jaren nog naar terug. De taal, de symbolen en de personages hebben zich genesteld in mijn ziel. Wanneer ik met een boek onder mijn arm loop, wanneer ik een bolhoed over een spiegel zie hangen, wanneer ik iemand "het tegengestelde van kitsch" hoor zeggen, wanneer ik een nieuwe episode in het ‘watch-me’ propagandacircus en selfietheater zie verschijnen … denk ik aan de ondraaglijke lichtheid ...
 
Daarom allemaal … En om zo veel meer.