Elite, ken uw (morele) plichten!

Sander Schimmelpenninck (Hengelo, 1984) is (financieel) journalist, hoofdredacteur van Quote en ondernemer; hij is regelmatig te zien op tv, ook als gast bij diverse talkshows. Ruben van Zwieten (Ermelo, 1983) is predikant en ondernemer. Schimmelpenninck werkte drie jaar als advocaat op de Amsterdamse Zuidas, voordat hij ondernemer werd, Van Zwieten had al tijdens zijn studententijd een goede neus voor het ondernemerschap: hij richtte de High Potential Academy op, een uitzendbureau voor studenten.

In 2008 lanceerde hij met collega-predikant Ad van Nieuwpoort het project Zingeving op de Zuidas. Vanuit het Zingeving op de Zuidas werd in 2013 in Amsterdam het ontmoetingscentrum De Nieuwe Poort gelanceerd, met inmiddels ook een vestiging in Rotterdam. Bovenstaande maakt duidelijk waarom beiden ook zichzelf tot de elite rekenen, en dat de lezer mag verwachten dat zij enige kennis van zaken hebben. Voor Elite gezocht, in maart 2019 bij Prometheus verschenen, baseerden zij zich op eigen waarnemingen en maakten zij gebruik van journalistieke, Bijbelse, filosofische en literaire bronnen.  

In de inleiding vertellen zij dat ze ‘zich kapot geschrokken zijn’ over de nieuwe rijken, de economische elite: “Materiële welvaart gaat steeds vaker samen met intellectuele armoede en een gebrek aan goed burgerschap.”Aan de hand van vier (fictieve maar zeer herkenbare) personen willen zij de lezer duidelijk maken hoe triest het gesteld is met Nederland in maatschappelijke opzicht. En dat dit te maken heeft met gebrek aan maatschappelijke betrokkenheid bij de nieuwe elite. Uitgebreid gaan de auteurs in op de nieuwe rijken, de lieden die in zeer korte tijd een enorme smak geld verdienen en dat in net zo korte tijd vertienvoudigen op een wijze die weliswaar legaal is, maar in maatschappelijk opzicht niet verantwoord.   

Schimmelpenninck en Van Zwieten laten hun licht schijnen over tal van zaken, zoals de “veel te vriendelijke” vermogensrendementheffing, het pandjeskapitalisme, de praktijken van private equity, cv building en nog veel meer. Zij staan stil bij zaken waar feitelijk alleen de rijken volop van (kunnen) profiteren. Een voorbeeld: in 2010, vlak na de financiële crisis kwam de overheid met een idee waarmee de huizenmarkt uit het slop getrokken kon worden: een schenkingsvrijstelling van een ton die de ontvanger in een huis kon steken.  

“De jubelton mag tegenwoordig (…) aan iedereen gegeven worden, niet alleen aan jouw eigen kinderen. Dus: wanneer je je eigen kinderen de jubelton al hebt gegeven, dan geef je er gewoon nog één aan de kinderen van de Wassenaarse buurman. Die buurman geeft vervolgens weer wat jubeltonnen aan jouw kinderen, de zogenaamde kruislingse jubelton. Hoppa, weer een sloot aan belasting ontweken!

Verder wordt het fabeltje dat in Nederland iedereen alle kansen krijgt om hogerop te komen, onderuit gehaald. Volgens hen maakt het wel degelijk uit waar je wieg staat en met welk vermogen je ouders je omhoog kunnen duwen. Met geld blijkt erg veel te koop.Tot de elite behoren brengt volgens hen verantwoordelijkheid met zich mee. Dat mensen uit de elite ontkennen of niet beseffen dat ze daartoe behoren, en dus ook hun verantwoordelijkheid ten opzichte van de medemens niet nemen, baart hun grote zorgen. Zij wijzen op het verschil tussen vrijwilligerswerk dat gewone mensen voor gewone mensen in de buurt doen, en dat van de cv builders: “Zij gaan twee maanden naar Sri Lanka om een schooltje te (laten) bouwen, en maken prachtige foto’s van zichzelf met arme kindertjes (…) voor op hun Instagramprofiel. (…) Terugkomen naar deze plek doen ze niet meer.” 

De auteurs hebben een goed te begrijpen verhaal geschreven. Behalve op zakelijk gebied zijn zij ook thuis op dat van de filosofie, ethiek en literatuur. Waar nodig verrijken zij hun betoog met een verhaal uit de Bijbel. Hun stijl is goed leesbaar; de structuur van het boek is overzichtelijk en de hoofdstukken van prettige omvang zijn duidelijk afgebakend, waardoor men het boek ook af en toe kan wegleggen. Een handzaam boek waarmee de nieuwe rijken hun voordeel kunnen doen! Jammer dat zij juist niet lezen!