Een geheel nieuwe geschiedenis

De eeuw van de macht is een overzichtswerk van de Europese geschiedenis tussen 1815, het einde van de Napoleontische oorlog, en 1914, het begin van de Eerste Wereldoorlog. Dat betreft dus grotendeels de negentiende eeuw. Het boek is erg uitgebreid; meer dan 1000 pagina’s verhaalt het over alle dynamiek, romantiek, drama, vooruitgang en misère die dit tijdperk kenmerkt. Hiervoor verantwoordelijk is de gelauwerde Britse historicus Richard J. Evans, die internationaal bekend werd met zijn onderzoek naar het Derde Rijk.

De negentiende eeuw is een cruciale eeuw in de geschiedenis van de mensheid. Tijdens geen enkele andere periode is de wereld zo extreem veranderd in zo’n korte tijd, met dank uiteraard aan de industriële revolutie. Die bracht een ongekende vooruitgang tot stand, maar tegelijkertijd ook een berg ellende, veelal (maar niet uitsluitend) als gevolg van de snelle urbanisatie. Vandaar dat iedere geschiedenis van de negentiende eeuw, en dus ook deze, een heftige is vol gierende hoogtepunten en diepe dalen.

In zijn inleiding geeft Evans aan dat hij twee zaken met name heeft nagestreefd. Ten eerste wilde hij een boek schrijven dat door de geïnteresseerde lezer van begin tot eind kon worden uitgelezen in plaats van een studieboek of naslagwerk. Belangrijker is echter dat hij de geschiedenis wilde schrijven zoals dat tegenwoordig gebruikelijk is, namelijk zeer breed en primair gericht op ontwikkelingen en gebeurtenissen die plaatsvonden. In overzichten uit de vorige eeuw bestond de gewoonte om de Europese geschiedenis van land tot land te bekijken, met een sterke nadruk op politieke geschiedenis. In de huidige eeuw bekijkt men de zaken liever over de landsgrenzen heen en vanuit een keur aan historische specialisaties, zoals ook sociale, economische en culturele geschiedenis.

De vraag is nu natuurlijk in hoeverre Evans aan zijn eigen doelstellingen heeft voldaan. Binnen dit kader blijkt zijn eerste plan, het schrijven van een echt leesboek, helaas maar matig gelukt. Dat komt onder meer doordat er zoveel informatie in het boek staat dat het moeilijk is dat in één ruk door te verstouwen. Het af en toe oppakken van het boek om er dan bepaalde gedeeltes in te lezen, zal voor de meeste lezers een betere tactiek zijn. Een ander probleem met de leesbaarheid is het regelmatig voorkomen in de tekst van opsommingen en cijfermatige onderbouwingen van beweringen. Niet dat dit gemakkelijk voorkomen had kunnen worden, want het hoort bij de opzet van het boek. Als het onderwerp bijvoorbeeld hongersnood is, dient de auteur onvermijdelijk aan te geven op welke plaatsen er precies sprake was van hoeveel hongersnood. Het remt echter even onvermijdelijk een vloeiend verloop van de tekst af, hoewel die verder leesbaar genoeg is.

In zijn tweede streven, het schrijven van een geheel nieuwe en brede geschiedenis over Europa in de negentiende eeuw, is Evans echter bijzonder goed geslaagd. Het aantal aan bod komende onderwerpen lijkt schier eindeloos en de variëteit erin is duizelingwekkend. Grootste ontwikkelingen zijn moeiteloos verweven met details en persoonlijke verhalen. Het eindresultaat is een volle, kleurrijke en goed inleefbare geschiedenis. Daarmee biedt het boek geen volledigheid en worden de meeste onderwerpen ook niet zo uitgebreid behandeld, maar ontstaat er wel een echt goed overzicht van wat de 19de-eeuwse mens allemaal heeft beziggehouden.

Historische specialisaties als politieke, sociaaleconomische, of culturele geschiedenis hebben allemaal hun plek, maar zijn niet scherp afgebakend. Het boek is onderverdeeld in acht hoofdstukken, waarbij ieder hoofdstuk voortkomt uit een bepaald specialisme, maar aanvullende informatie uit andere richtingen niet wordt geschuwd. Zo komt hoofdstuk 6, De eeuw van de emoties, duidelijk voort uit de mentaliteitsgeschiedenis, maar wordt ook beschreven hoe de tijdgeest van invloed was op bijvoorbeeld de 19de-eeuwse politiek.

Het beeld dat aldus wordt geschetst van Europa en zijn bewoners in dit enerverende tijdperk, zal niet snel achterhaald zijn, want zo vlug gaat dat niet in de historische wereld. Daarmee is dit wellicht geen boek om even vlot uit te lezen, maar wel een boek dat de hele rest van je leven meegaat.