Verbijsterend, schokkend

In dit beladen verhaal zult u geen bloederige details of kwellingen à la Slaughter of Hayder vinden. Waar het in Gesloten kamer (Shutter Island) vooral om gaat is de psyche, het menselijk gedrag en buitenissige stoornissen die de hersenen kunnen aantasten. Dennis Lehane, wát een talent, schreef hier een zeer beklemmende en sublieme thriller over.

1954: Op Shutter Island, een klein geïsoleerd eiland voor Boston, bevindt zich het Ashcliffe Hospital waar de zwaarste en psychologisch diep beschadigde patiënten worden verpleegd. Verhouding verpleger:patiënt is 2:1. Rachel Solanda, een paranoïde en schizofrene patiënt, is ontsnapt. In principe onmogelijk vanwege de extreme beveiliging in het Ashcliffe. Marshall Teddy en ondergeschikte marshall Chuck hebben de riskante opdracht om haar te vinden. Zij varen af naar het eiland. De mannen voelen elkaar goed aan, respecteren elkaar en zijn vastbesloten de zieke vrouw te vinden. Hun persoonlijke gesprekken over de oorlog - Teddy hielp Dachau bevrijden - en hun beider levens met weinig ups en veel downs zijn zelfs voorzien van snedige humor en maken indruk.
Teddy lijkt met een dubbele agenda op het eiland te zijn. Voor wie werkt hij eigenlijk en is hij niet vooral op zoek naar de psychopaat die zijn vrouw Dolores en hun drie kinderen heeft vermoord? Door het beklemmende verhaal heen verweeft Lehane Teddy's worsteling om los te komen van het oorlogsleed en het verlies van zijn gezin, een verlies dat na twee jaar alleen maar groter is geworden. Teddy's nachtmerries zijn invoelbaar beschreven. Ook de migraineaanvallen met exploderende pijnen maken je bijna deelgenoot van zijn lijden.
Op het eiland krijgen Teddy en Chuck weinig medewerking van artsen en personeel. De interviews die ze bij patiënten mogen afnemen zijn hilarisch maar dragen een ijzingwekkende ondertoon. Bovendien gebeuren er bizarre dingen. Over welke experimenten fluistert men? Teddy en Chuck komen dichter bij de waarheid, te dichtbij en hun zoektocht wordt te gevaarlijk. Als ze uiteindelijk besluiten te vluchten, lijkt er geen ontkomen meer aan. De bewaking is zo talrijk dat ze zich op het kleine eiland onmogelijk kunnen verbergen. Daarbij bemoeilijkt een aanhoudende orkaan hun ontsnapping.

In de vorige eeuw paste de psychiatrie bij ernstige geesteszieken, zoals schizofrenen, op grote schaal agressieve lichamelijke behandelingen toe zonder enige wetenschappelijke rechtvaardiging. De eerste experimenten met de behandelmethode 'lobotomie' dateren vanaf 1935. Hierbij werd de verbinding van de frontale hersenkwabben met de rest van de hersenen en het zenuwstelsel verbroken (wie heeft 'One flew over the cuckoo's nest' niet gezien). De neuroloog Moniz kreeg voor deze methode in 1949 zelfs de Nobelprijs. Sinds 1960 wordt lobotomie echter als barbaars beschouwd. Bij transorbitale lobotemie was het nog heftiger en voerde men de experimentele ijspriemmethode via de ogen van de ongelukkige uit. Ook de nazi's deden hier hun 'voordeel' mee.

Gesloten kamer is een als thriller verpakte huiveringwekkende en ijzersterke getuigenis over bange psychiatrische, schizofrene patiënten; stumpers, stakkers, met ieder hun wanen en hallucinaties. Maar het gaat ook over psychopaten met de ergste misdaden op hun geweten. Hoe moet je ze behandelen en mogen of kunnen ze ooit terugkeren in de maatschappij? Nog steeds onoplosbare vraagstukken. Lehane (na Mystic River misschien wel op zijn best) laat ons in een meesterlijke thriller met een briljante plotlijn zien hoe een ingewikkeld orgaan als het menselijk brein ons aan ons lot kan overlaten, ons op een dwaalspoor kan brengen. Het einde van Gesloten kamer is verbijsterend, schokkend, ik kwam er niet gauw los van. Soms is een boek meer dan alleen vermaak.

(september 2010)