Een testament

Een olijfboom in Palestina is getuige van hoe Maryam zwanger raakt. Later wordt de boom omgehakt en dient zijn hout als paal voor de kruisiging van haar zoon Jesjoea. Deze gebeurtenissen 2000 jaar geleden, hebben indruk gemaakt op het vloekhout. De Vlaamse schrijver Johan de Boose deelt in deze roman als het ware zijn testament. Het hout is de verteller, waarbij hij in de loop van de geschiedenis voortleeft in verschillende hoedanigheden. Voor het grootste gedeelte echter als een icoon van moeder Maria met gesloten ogen. Het vloekhout staat op de shortlist van de Libris Literatuurprijs van 2018. Dit in combinatie met een verhaal waarin Jezus en zijn kruis het uitgangspunt vormen, maakte mij nieuwsgierig naar deze roman. Een roman die 2000 jaar geschiedenis op iets meer dan 200 pagina’s neerzet is een vlot leesboek. Toch is het begin een bittere pil.

Het eerste hoofdstuk begint namelijk met een verkrachting. Nu is dat altijd weerzinwekkend, maar deze keer vond ik het echt verschrikkelijk dat de schrijver het heilige waarmee ik vertrouwd ben, namelijk dat Maria zwanger raakt door de kracht van de Allerhoogste (Lucas 2 vers 35) wegzet als zoiets banaals als oorlogsgeweld. Natuurlijk gaat zo’n verhaal een eigen leven leiden en dat maakt het lastig om spot, leugen en creativiteit van elkaar te scheiden. Er zijn scenes die dicht bij de waarheid komen, maar uiteindelijk kun je er een gevoel aan over houden dat Jezus wordt weggezet als iemand die knettergek is en dat het allemaal toevallig is dat deze profeet zoveel volgelingen heeft gekregen. En toch…

Het hout voelt ook dat er iets magisch is gebeurd tussen hem en de profeet Jesjoea. Er gaat een siddering door zijn lijf. Als mensen later het hout aanraken, ervaren zij steeds dezelfde siddering. Het vloekhout gaat van zijn profeet houden. Hij blijft zijn woorden en die van Maryam overdenken, al komen er inzichten van andere meesters bij die het hout in de loop van de tijd bij zich hebben. Hij noemt ze meesters, maar meestal wordt hij juist door hen aanbeden. Zij verwachten hulp en bescherming van hem. Maar wie bedient wie?

Aangezien ik weet aan de hand van de bijbelverhalen hoeveel vrijheid Johan de Boose neemt om zijn verhaal aan elkaar te fantaseren, weet ik ook dat ik de rest moet waarderen om het verhaal, de filosofische inzichten die het oplevert. Het is subjectief hoe het hout zijn tijdsreis gaat maken, maar dat het een icoon moest worden is heel belangrijk voor het verhaal. Daarmee heeft de verteller verschillende sleutels in handen. Immers het hout neemt de wereld om zich heen waar, maar mensen kijken naar het icoon en vertrouwen het allerlei verhalen toe. Wat dat betreft vond ik deze zin de het hout al heeft uitgesproken toen hij nog met zijn wortels in grond stond kernachtig voor dit verhaal:
“Vanaf de berg heb ik een sublieme kijk op de wereld. Ik kan alles zien. Althans ik denk dat ik alles kan zien, maar ik weet dat de wereld niet ophoudt bij de horizon. In werkelijkheid – leid ik af uit de verhalen van reizigers – begint de wereld daar pas.”
Het vloekhout geeft mijns inziens aan hoe beperkt wij zijn, zelfs als lezers, omdat we vast zitten in bepaalde verhalen. In die zin is Het vloekhout voor mij een verbreding van mijn horizon, hoewel ik worstel met de provocaties van Johan de Boose en ik zijn stijl eigenlijk verwarrend vind.

Uiteindelijk is er een hoofdstuk waarmee het boek de actualiteit wordt ingetrokken. Er is dan een andere verteller. Wat hij zegt zal niet alleen aanstootgevend zijn voor mij, maar ook voor anderen in onze samenleving. De toon waarop dit gebeurt, overstijgt amper ons vooringenomen manier van denken. De schrijver geeft het boek een cliffhanger, waarvan we de uitkomst, nu de geschiedenis nog maar amper achter de rug is, goed te voelen.
Ongemakkelijk zo’n roman, maar hij is interessant om met andere lezers van gedachten te wisselen, zoals ik doe in de leesclub van Hebban.