Hier steek je graag je neus in

Recensie Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus
Ik was vooraf vooral benieuwd welke conclusies verbonden werden aan het hebben van een al of niet grote neus, daar de geschiedenis talrijke voorbeelden kent van vooroordelen en negatieve connotaties met alle kwalijke gevolgen van dien. Die vooroordelen uit de Klassieke Oudheid tot de twintigste eeuw worden ook benoemd maar er wordt direct bij gezegd dat die in feite nergens op slaan. Bovendien blijkt dat de (fysieke) eigenschappen van de neus door de tijden heen nogal eens op verschillende manieren worden gewaardeerd: in de ene cultuur wijst een grote neus op moed en in andere tijd op sluwheid en hebzucht. Het maakt ook uit of de neusbezitter een man of vrouw is: het schoonheidsideaal voor vrouwen is een kleine neus. Zonder de pretentie te hebben volledig te zijn in de periodisering, geografische spreiding of de personen die besproken worden is het een leuke speurtocht naar allerlei wetenswaardigheden met betrekking tot de neus.
Aan de hand van een serie bekendheden, zoals Cleopatra, Michelangelo, Da Vinci, Napoleon, Darwin en Einstein wordt uitgebreid beschreven hoe hun neuzen hun leven bepaald hebben. Van Blaise Pascal is de uitspraak: Als de neus van Cleopatra korter was geweest, dan zou het gezicht van de wereld er anders uit hebben gezien. Hoe verder terug in de tijd, des te onzekerder is de ware vorm van de neus te achterhalen. Toen fotografie nog niet bestond was men afhankelijk van de portret- of beeldkunst en dat leidde vaak tot geïdealiseerde of juist tot negatieve afbeeldingen. Alleen bijvoorbeeld dodenmaskers of schedelmetingenwaren nog enigszins betrouwbaar.
Er wordt ook ingegaan op de vraag of de vorm en functie van de neus misschien evolutionair bepaald is. Zo wordt in een BBC-documentaire geopperd dat de neus een afdakje vormt voor hinderlijk zweet en regenwater net zoals de wenkbrauwen de ogen beschermen en dat de neusgaten zich recht boven de mond bevinden voorkomt dat we verrot of giftig voedsel verorberen. Dus een scherpe reukzin is een evolutionair voordeel. Volgens een ander onderzoek is het klimaat van invloed daar platte neuzen in Afrika meer voorkomen dan in koudere streken omdat de hete lucht dan een kortere weg naar de longen hoeft af te leggen en niet onderweg nog meer opgewarmd wordt. Of deze mening naar het rijk der fabelen wordt verwezen laten we over aan de lezer.
Talrijk zijn in wel elk land de uitdrukkingen en spreekwoorden die over de neus gaan. Om er een paar te noemen: daar zit een luchtje aan, overal zijn neus in steken, hij heeft daar een neusje voor, zijn neus stoten, wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht enz.
Het belang dat aan de gelaatkunde of fysiognomie wordt toegekend wisselt door de tijden heen sterk. Zo dacht men overeenkomsten te zien tussen mens en dier door de eigenschappen van dieren toe te passen op de mens: een varkensneus wijst op overmatige lust en een gebrek aan intelligentie, iemand met hondachtige trekken vertoont het gedrag van een hond.
Het is toch een interessant en humoristisch geschreven boekje en het leest erg prettig. Vooral de illustraties zijn van grote toegevoegde waarde, omdat het anders een droge opsomming wordt van alle bijzondere neuzen en hun vermeende eigenschappen.