Lezersrecensie
Mijn eerste Murakami
In Norwegian Wood blikt Watanabe op 37-jarige leeftijd terug op zijn studentenleven en hoe hij als jonge student gevoelens koestert voor Naoko, die getormenteerd is door de zelfmoord van haar voormalige vriendje, Kizuki. Naoko probeert zich staande te houden in het echte leven, maar na enige tijd besluit ze zich terug te trekken in de bergen van Japan in een samenlevingscommune van Villa Ami om te leren omgaan met de geesten die haar achtervolgen. Watanabe gaat haar enkele keren opzoeken en leert tijdens zijn bezoek ook haar huisgenoot Reiko kennen. Met z’n drieën brengen ze rustig de dagen in de bergen door. Tijdens zijn studies in Tokio leert Watanabe ook Midori kennen met wie hij samen colleges volgt en ook voor dit eigenzinnige meisje beginnen zijn gevoelens te groeien. Daarnaast gaat hij echter samen met zijn vriend, Nagasawa, op zoek naar meisjes om het bed mee te delen. Norwegian Wood is een echt coming of age roman: Watanabe zoekt zijn weg door het leven na de zelfmoord van zijn beste vriend, Kizuki en koestert tijdens zijn zoektocht gevoelens voor twee meisjes die enorm van elkaar verschillen, maar met wie hij een band heeft die meer dan gewoon vriendschappelijk is.
Het Japanse studentenleven
Het verhaal speelt zich af rond de jaren ’68-’70, toen de studentenbewegingen opkwamen en ook in Japan was dit het geval. Watanabe neemt zelf niet actief deel aan die studentenbewegingen, maar het speelt zich wel allemaal af op de achtergrond van het verhaal. De studenten beginnen steeds meer op te komen voor hun eigen rechten en komen in opstand tegen de gevestigde orde. Dit is vooral te merken in het studentenhome waar Watanabe verblijft. Verder leren we ook kennis maken met de Japanse cultuur, bijvoorbeeld de vlag die iedere dag gehesen wordt en de bijhorende gymnastiekoefeningen die iedere ochtend dienen gedaan te worden.
Opvallend aan het Japanse studentleven is hoe de studenten zelf moeten instaan voor hun eigen kost en inwoon en hun eigen was en plas. Zo heeft Watanabe een bijbaantje in een platenzaak en doet hij iedere zondag zijn was op het dak van zijn studentengebouw. Dit staat lijnrecht tegenover de meeste Vlaamse studenten die in de weekends naar huis gaan, wat Watanabe niet doet, en hun ouders die dan hun was en plas doen. Japanse studenten lijken veel zelfstandiger en dit is toch wel een opmerkelijk verschil tussen Japan en Vlaanderen.
De dood als centraal onderwerp
Norwegian Wood begint over de zelfmoord van Watanabe’s beste vriend, Kizuki en welke gevolgen dit met zich meedraagt voor zowel Watanabe als Naoko, het vriendinnetje van Kizuki. Watanabe is hierdoor bezig met de dood en hij komt tot de vaststelling dat de dood niet het tegenovergestelde is van het leven, maar er deel van uit maakt:
‘In de tien maanden tussen de dood van Kizuki en het eindexamen kon ik mijn eigen plek in de wereld om me heen niet vinden. Ik kreeg verkering met een meisje en ging met haar naar bed, maar het duurde uiteindelijk nog geen halfjaar. Eigenlijk liet ze me onverschillig. Ik deed toelatingsexamen bij een particuliere universiteit in Tokio waarvan ik inschatte dat ik het zonder al te veel te studeren zou kunnen halen en ik slaagde zonder dat het me kon schelen. Het meisje vroeg me om niet naar Tokio te gaan, maar ik wilde hoe den ook weg uit Kobe. Ik wilde gewoon een nieuw leven beginnen op een plek waar niemand me kende.
‘Nu je eenmaal met me naar bed bent geweest, kan ik je zeker niets meer schelen?’ zei ze huilend.
‘Dat is het niet,’ zei ik. Ik wilde alleen maar weg uit deze stad. Maar dat begreep ze niet. We gingen uit elkaar. In de Shinkansen op weg naar Tokio schoten me alle dingen te binnen waarom ik haar leuker had gevonden dan andere meisjes en het speet me dat ik zoiets vreselijks had gedaan, maar het was niet terug te draaien. Ik besloot haar te vergeten.
Toen ik in Tokio op de campus aan mijn nieuwe leven begon, had ik helemaal niets te doen. Behalve ervoor zorgen dat ik alles niet te serieus nam en dat ik de nodige afstand bewaarde tussen mijzelf en de rest. Weg van de biljarttafel met zijn groen vilt, de rode N-360, de witte bloemen. Weg van de rook uit de hoge schoorsteen van het crematorium, de vorm van de presse-papier in de verhoorkamer van het politiebureau – ik wilde alles vergeten. In het begin leek het te lukken. Maar hoe ik ook mijn best deed om te vergeten, in mij bleef een soort onduidelijke homp lucht zitten. Na verloop van tijd begon deze homp een duidelijke, begrijpelijke vorm aan te nemen, die zich in woorden liet vatten. Die luidden: De dood is niet het tegenovergestelde van het leven, hij maakt er deel van uit.
Zo in woorden is het een cliché, maar in die tijd voelde ik dit niet in woorden, maar als een homp lucht in mijn lichaam. De dood bestaat ook in een presse-papier, en in vier rode en witte biljartballen op een biljartlaken. En wij leven door en ademen dit als fijn stof onze longen in.
Tot die tijd had ik de dood altijd opgevat als iets zelfstandigs dat helemaal losstond van het leven. Ongeveer aldus: Ooit grijpt de dood ons onvermijdelijk. Maar tot het zo ver is, is de dood er niet. Ik vond dat een uiterst rechtlijnige, logische denkwijze. Aan deze kant is het leven, aan de andere kant is de dood. Ik was hier, en niet aan de andere kant.
Maar sinds de avond van Kizuki’s dood lukte het me niet meer om de dood (en het leven) in zulke eenvoudige termen te vatten. De dood was niet het tegenovergestelde van het leven. De dood lag al van het begin af aan in mijn bestaan besloten en hoe ik ook mijn best deed, het lukte me niet dit feit uit te bannen. Want toen de dood op die avond in mei Kizuki op zijn zeventiende greep, had hij tegelijkertijd mij gegrepen.
Tot het voorjaar waarin ik achttien werd, had ik deze homp lucht in me. Toch deed ik ook mijn best niet te serieus te worden. Want geleidelijk was ik gaan voelen dat serieus worden niet noodzakelijkerwijs samenvalt met het benaderen van de waarheid. Maar hoe ik het ook bekeek, de dood was een ernstige zaak. Te midden van dergelijke verschikkende tegenstrijdigheden draaide ik rond in eindeloze vicieuze cirkels. Nu ik erop terugkijk, was het zeker een vreemde tijd. Midden in het leven draaide alles om de dood.’
Niet enkel Watanabe lijdt onder de dood van Kizuki, maar ook Naoko, zijn toenmalige vriendin. Zij trekt zich terug in de bergen in Villa Ami om tot rust te komen en te helen. Daar wordt ze onder de vleugels van Reiko genomen, die haar daar beschermt en die haar gids is daar. Reiko vormt de verbindende factor tussen Watanabe en Naoko, wanneer Watanabe na zijn bezoek aan Vila Ami terugkeert naar de stad en brieven schrijft met Naoko. Als het slecht gaat met Naoko, licht Reiko hem in en het is ook zij die hem ter tijd en stond raad geeft. Reiko bezoekt hem ook na het overlijden van Naoko en komt hierdoor voor het eerst sinds jaren uit de bergen de stad in. Vlak na het overlijden van Naoko loopt Watanabe echter eerst verloren en gaat zwerven door Japan om zijn verdriet te verwerken. Hierbij denkt hij terug aan zijn opgedane levenskennis na de zelfmoord van Kizuki, maar na de zelfmoord van Naoko diept hij zijn kennis nog wat verder uit:
‘Toen Kizuki overleed, heb ik van zijn dood één ding geleerd. Ik had er een inzicht door verworven. Dat dacht ik tenminste. Het luidde aldus: De dood is niet het tegendeel van het leven, maar omgeeft ons tijdens ons leven voortdurend.
Dat was inderdaad waar. Door te leven voeden we tegelijkertijd de dood. Maar dat is slechts een deel van de universele waarheid die we moeten leren. Van Naoko’s dood leerde ik dit: geen enkele waarheid kan het verdriet om het verlies van een dierbare helen. Geen enkele waarheid, geen enkele oprechtheid, geen enkele kracht, geen enkele vriendelijkheid kan dit verdriet helen. We kunnen het verdriet over ons heen laten komen en er iets van leren, maar wat we ervan geleerd hebben zal bij het volgende onverhoopte verdriet geen enkel nut hebben.’
Het feit dat zelfmoord centraal staat in het boek van Murakami kan verwijzen naar de Japanse maatschappij waarin Japan naar wat er gezegd wordt één van de landen met het hoogste aantal zelfdodingen is. Dit zou kunnen wijzen op de veeleisendheid van de Japanse maatschappij en de jongeren die deze druk niet aankunnen. Maar niet enkel zelfdoding door jongeren komt voor in Norwegian Wood, ook het overlijden van een oudere komt aan het bod, namelijk de vader van Midori sterft na een lange lijdensweg, waardoor Midori en haar zus zich een heel nieuw leven moeten aanmeten nu de zorg voor hun beide ouders is weggevallen. Hierbij maakt Midori een trefzekere vergelijking over het leven als koektrommel:
‘Je moet het leven zien als een koektrommel.’
Ik schudde een paar keer mijn hoofd en keek Midori aan. ‘Misschien ben ik dom, maar af en toe begrijp ik niet waar je het over hebt.’
‘In een koektrommel zitten allerlei koekjes en daar zitten koekjes bij waar je van houdt en koekjes waar je niet van houdt, toch? Als je eerst alle lekkere koekjes opeet, hou je alleen de koekjes over die je niet graag lust. Als ik het zwaar heb, denk ik daar altijd aan. Eerst hierdoorheen bijten, straks wordt het makkelijker. Het leven is een koektrommel.’
‘Dat is een manier om ertegenaan te kijken.’
‘Het is echt zo. Ik weet het uit ervaring,’ zei Midori.
De muziek in Murakami
Norwegian Wood is Murakami’s vijfde roman en daarbij een van zijn eerste romans. En daaruit blijkt al Murakami’s grote liefde voor muziek. Niet enkel het feit dat Watanabe’s bijbaantje een job in een platenzaak is, tevens Murakami’s eerste job, maar ook de vele muzikale verwijzingen in het boek naar allerlei klassieke en populaire muziek maken zijn grote liefde waar. Muziek van Simon and Garfunkel, Bach, Marvin Gaye, de Bee Gees en noem maar op, komt allemaal aan het bod. En zelfs de titel, Norwegian Wood, is een lied van niemand minder dan The Beatles. Norwegian Wood wordt meerdere malen door Reiko in dit boek gespeeld omdat dit Naoko’s lievelingslied is. Reiko is ook een getalenteerd gitaarspeler en ze brengen met z’n drieën hele avonden door met haar gitaarspel. Ook het verhaal van Reiko als gewezen pianovirtuoos is zeer tragisch, maar getuigt wel van passie en liefde voor de muziek. Murakami kent dus zeker zijn muziekgeschiedenis en dat zou eigenlijk ook wel moeten als gewezen jazzbareigenaar. In 2016 schreef Murakami zelfs een boek volledig gewijd aan de muziek (Absolutely on Music: Conversations with Seiji Ozawa). Maar niet enkel zijn muziekgeschiedenis kent hij tot in de puntjes, ook de grote namen uit de literatuur kent hij en namen zoals Euripides, F. Scott Fitzgerald, Thomas Mann, William Faulkner en many more passeren de revue.
Haruki Murakami is zowat één van de bekendste schrijver van Japan op dit moment en dankzij dit boek won hij een nationale bekendheid in Japan. Ondertussen werd dit boek ook verfilmd in 2010 door Tran Anh Hung. Norwegian Wood is een meeslepend verhaal dat van begin tot einde weet te boeien en dat de lezer toch wel iets bijbrengt over Japan en ook over muziek. Een aanrader voor wie graag Murakami leest, maar volgens mij ook een aanrader voor wie zijn eerste Murakami leest, want het boek is soms misschien wel wat bizar, maar toch wel zeer toegankelijk.
Het Japanse studentenleven
Het verhaal speelt zich af rond de jaren ’68-’70, toen de studentenbewegingen opkwamen en ook in Japan was dit het geval. Watanabe neemt zelf niet actief deel aan die studentenbewegingen, maar het speelt zich wel allemaal af op de achtergrond van het verhaal. De studenten beginnen steeds meer op te komen voor hun eigen rechten en komen in opstand tegen de gevestigde orde. Dit is vooral te merken in het studentenhome waar Watanabe verblijft. Verder leren we ook kennis maken met de Japanse cultuur, bijvoorbeeld de vlag die iedere dag gehesen wordt en de bijhorende gymnastiekoefeningen die iedere ochtend dienen gedaan te worden.
Opvallend aan het Japanse studentleven is hoe de studenten zelf moeten instaan voor hun eigen kost en inwoon en hun eigen was en plas. Zo heeft Watanabe een bijbaantje in een platenzaak en doet hij iedere zondag zijn was op het dak van zijn studentengebouw. Dit staat lijnrecht tegenover de meeste Vlaamse studenten die in de weekends naar huis gaan, wat Watanabe niet doet, en hun ouders die dan hun was en plas doen. Japanse studenten lijken veel zelfstandiger en dit is toch wel een opmerkelijk verschil tussen Japan en Vlaanderen.
De dood als centraal onderwerp
Norwegian Wood begint over de zelfmoord van Watanabe’s beste vriend, Kizuki en welke gevolgen dit met zich meedraagt voor zowel Watanabe als Naoko, het vriendinnetje van Kizuki. Watanabe is hierdoor bezig met de dood en hij komt tot de vaststelling dat de dood niet het tegenovergestelde is van het leven, maar er deel van uit maakt:
‘In de tien maanden tussen de dood van Kizuki en het eindexamen kon ik mijn eigen plek in de wereld om me heen niet vinden. Ik kreeg verkering met een meisje en ging met haar naar bed, maar het duurde uiteindelijk nog geen halfjaar. Eigenlijk liet ze me onverschillig. Ik deed toelatingsexamen bij een particuliere universiteit in Tokio waarvan ik inschatte dat ik het zonder al te veel te studeren zou kunnen halen en ik slaagde zonder dat het me kon schelen. Het meisje vroeg me om niet naar Tokio te gaan, maar ik wilde hoe den ook weg uit Kobe. Ik wilde gewoon een nieuw leven beginnen op een plek waar niemand me kende.
‘Nu je eenmaal met me naar bed bent geweest, kan ik je zeker niets meer schelen?’ zei ze huilend.
‘Dat is het niet,’ zei ik. Ik wilde alleen maar weg uit deze stad. Maar dat begreep ze niet. We gingen uit elkaar. In de Shinkansen op weg naar Tokio schoten me alle dingen te binnen waarom ik haar leuker had gevonden dan andere meisjes en het speet me dat ik zoiets vreselijks had gedaan, maar het was niet terug te draaien. Ik besloot haar te vergeten.
Toen ik in Tokio op de campus aan mijn nieuwe leven begon, had ik helemaal niets te doen. Behalve ervoor zorgen dat ik alles niet te serieus nam en dat ik de nodige afstand bewaarde tussen mijzelf en de rest. Weg van de biljarttafel met zijn groen vilt, de rode N-360, de witte bloemen. Weg van de rook uit de hoge schoorsteen van het crematorium, de vorm van de presse-papier in de verhoorkamer van het politiebureau – ik wilde alles vergeten. In het begin leek het te lukken. Maar hoe ik ook mijn best deed om te vergeten, in mij bleef een soort onduidelijke homp lucht zitten. Na verloop van tijd begon deze homp een duidelijke, begrijpelijke vorm aan te nemen, die zich in woorden liet vatten. Die luidden: De dood is niet het tegenovergestelde van het leven, hij maakt er deel van uit.
Zo in woorden is het een cliché, maar in die tijd voelde ik dit niet in woorden, maar als een homp lucht in mijn lichaam. De dood bestaat ook in een presse-papier, en in vier rode en witte biljartballen op een biljartlaken. En wij leven door en ademen dit als fijn stof onze longen in.
Tot die tijd had ik de dood altijd opgevat als iets zelfstandigs dat helemaal losstond van het leven. Ongeveer aldus: Ooit grijpt de dood ons onvermijdelijk. Maar tot het zo ver is, is de dood er niet. Ik vond dat een uiterst rechtlijnige, logische denkwijze. Aan deze kant is het leven, aan de andere kant is de dood. Ik was hier, en niet aan de andere kant.
Maar sinds de avond van Kizuki’s dood lukte het me niet meer om de dood (en het leven) in zulke eenvoudige termen te vatten. De dood was niet het tegenovergestelde van het leven. De dood lag al van het begin af aan in mijn bestaan besloten en hoe ik ook mijn best deed, het lukte me niet dit feit uit te bannen. Want toen de dood op die avond in mei Kizuki op zijn zeventiende greep, had hij tegelijkertijd mij gegrepen.
Tot het voorjaar waarin ik achttien werd, had ik deze homp lucht in me. Toch deed ik ook mijn best niet te serieus te worden. Want geleidelijk was ik gaan voelen dat serieus worden niet noodzakelijkerwijs samenvalt met het benaderen van de waarheid. Maar hoe ik het ook bekeek, de dood was een ernstige zaak. Te midden van dergelijke verschikkende tegenstrijdigheden draaide ik rond in eindeloze vicieuze cirkels. Nu ik erop terugkijk, was het zeker een vreemde tijd. Midden in het leven draaide alles om de dood.’
Niet enkel Watanabe lijdt onder de dood van Kizuki, maar ook Naoko, zijn toenmalige vriendin. Zij trekt zich terug in de bergen in Villa Ami om tot rust te komen en te helen. Daar wordt ze onder de vleugels van Reiko genomen, die haar daar beschermt en die haar gids is daar. Reiko vormt de verbindende factor tussen Watanabe en Naoko, wanneer Watanabe na zijn bezoek aan Vila Ami terugkeert naar de stad en brieven schrijft met Naoko. Als het slecht gaat met Naoko, licht Reiko hem in en het is ook zij die hem ter tijd en stond raad geeft. Reiko bezoekt hem ook na het overlijden van Naoko en komt hierdoor voor het eerst sinds jaren uit de bergen de stad in. Vlak na het overlijden van Naoko loopt Watanabe echter eerst verloren en gaat zwerven door Japan om zijn verdriet te verwerken. Hierbij denkt hij terug aan zijn opgedane levenskennis na de zelfmoord van Kizuki, maar na de zelfmoord van Naoko diept hij zijn kennis nog wat verder uit:
‘Toen Kizuki overleed, heb ik van zijn dood één ding geleerd. Ik had er een inzicht door verworven. Dat dacht ik tenminste. Het luidde aldus: De dood is niet het tegendeel van het leven, maar omgeeft ons tijdens ons leven voortdurend.
Dat was inderdaad waar. Door te leven voeden we tegelijkertijd de dood. Maar dat is slechts een deel van de universele waarheid die we moeten leren. Van Naoko’s dood leerde ik dit: geen enkele waarheid kan het verdriet om het verlies van een dierbare helen. Geen enkele waarheid, geen enkele oprechtheid, geen enkele kracht, geen enkele vriendelijkheid kan dit verdriet helen. We kunnen het verdriet over ons heen laten komen en er iets van leren, maar wat we ervan geleerd hebben zal bij het volgende onverhoopte verdriet geen enkel nut hebben.’
Het feit dat zelfmoord centraal staat in het boek van Murakami kan verwijzen naar de Japanse maatschappij waarin Japan naar wat er gezegd wordt één van de landen met het hoogste aantal zelfdodingen is. Dit zou kunnen wijzen op de veeleisendheid van de Japanse maatschappij en de jongeren die deze druk niet aankunnen. Maar niet enkel zelfdoding door jongeren komt voor in Norwegian Wood, ook het overlijden van een oudere komt aan het bod, namelijk de vader van Midori sterft na een lange lijdensweg, waardoor Midori en haar zus zich een heel nieuw leven moeten aanmeten nu de zorg voor hun beide ouders is weggevallen. Hierbij maakt Midori een trefzekere vergelijking over het leven als koektrommel:
‘Je moet het leven zien als een koektrommel.’
Ik schudde een paar keer mijn hoofd en keek Midori aan. ‘Misschien ben ik dom, maar af en toe begrijp ik niet waar je het over hebt.’
‘In een koektrommel zitten allerlei koekjes en daar zitten koekjes bij waar je van houdt en koekjes waar je niet van houdt, toch? Als je eerst alle lekkere koekjes opeet, hou je alleen de koekjes over die je niet graag lust. Als ik het zwaar heb, denk ik daar altijd aan. Eerst hierdoorheen bijten, straks wordt het makkelijker. Het leven is een koektrommel.’
‘Dat is een manier om ertegenaan te kijken.’
‘Het is echt zo. Ik weet het uit ervaring,’ zei Midori.
De muziek in Murakami
Norwegian Wood is Murakami’s vijfde roman en daarbij een van zijn eerste romans. En daaruit blijkt al Murakami’s grote liefde voor muziek. Niet enkel het feit dat Watanabe’s bijbaantje een job in een platenzaak is, tevens Murakami’s eerste job, maar ook de vele muzikale verwijzingen in het boek naar allerlei klassieke en populaire muziek maken zijn grote liefde waar. Muziek van Simon and Garfunkel, Bach, Marvin Gaye, de Bee Gees en noem maar op, komt allemaal aan het bod. En zelfs de titel, Norwegian Wood, is een lied van niemand minder dan The Beatles. Norwegian Wood wordt meerdere malen door Reiko in dit boek gespeeld omdat dit Naoko’s lievelingslied is. Reiko is ook een getalenteerd gitaarspeler en ze brengen met z’n drieën hele avonden door met haar gitaarspel. Ook het verhaal van Reiko als gewezen pianovirtuoos is zeer tragisch, maar getuigt wel van passie en liefde voor de muziek. Murakami kent dus zeker zijn muziekgeschiedenis en dat zou eigenlijk ook wel moeten als gewezen jazzbareigenaar. In 2016 schreef Murakami zelfs een boek volledig gewijd aan de muziek (Absolutely on Music: Conversations with Seiji Ozawa). Maar niet enkel zijn muziekgeschiedenis kent hij tot in de puntjes, ook de grote namen uit de literatuur kent hij en namen zoals Euripides, F. Scott Fitzgerald, Thomas Mann, William Faulkner en many more passeren de revue.
Haruki Murakami is zowat één van de bekendste schrijver van Japan op dit moment en dankzij dit boek won hij een nationale bekendheid in Japan. Ondertussen werd dit boek ook verfilmd in 2010 door Tran Anh Hung. Norwegian Wood is een meeslepend verhaal dat van begin tot einde weet te boeien en dat de lezer toch wel iets bijbrengt over Japan en ook over muziek. Een aanrader voor wie graag Murakami leest, maar volgens mij ook een aanrader voor wie zijn eerste Murakami leest, want het boek is soms misschien wel wat bizar, maar toch wel zeer toegankelijk.
1
Reageer op deze recensie
