Een ooggetuigenverslag van binnenuit Auschwitz

In De tatoeëerder van Auschwitz laat de Auteur Heather Morris, je in romanvorm, door de ogen van Lale Sokolov, een jonge Slowaakse Jood, getuige zijn van de gruwelijkheden die zich afspeelden in Auschwitz.

Het verhaal begint wanneer Lale in 1942 via de beruchte veewagons wordt gedeporteerd naar Auschwitz. Daar ondervindt hij aan den lijve de ontberingen van Auschwitz. Hij krijgt een tatoeage, zijn haar wordt afgeschoren, hij krijgt andere kleding, moet hard werken voor weinig eten. Pas de laatste twee en half jaar van zijn gevangenschap krijgt hij het wat beter wanneer hij te werk wordt gesteld als tatoeëerder. Door dit werk krijgt hij namelijk wat meer vrijheden, extra voedsel en wordt hij vrijgesteld van de zware arbeid. Maar ook dan zal hij nog steeds in onzekerheid leven of hij de volgende vijf minuten wel zal overleven. Als lezer krijg je al gauw door dat dit afhangt van de gemoedstoestand van de officieren en bewakers van het kamp. Eén verkeerd woord, blik of handeling kan je het leven kosten. En juist door zijn nieuw verworven positie zal Lale met velen van hen in contact komen. Zoals bijvoorbeeld met officier Schwarzhuber ‘wiens ogen niets lijken te zien, dit is een man wiens ziel is gestorven en wiens lichaam nog moet volgen.’ (Bladzijde 121). Of met Josef van Mengele die hij dankzij zijn ‘baantje’ dagelijks zal tegenkomen. Mengele, de dokter van Auschwitz, die uit de rij nieuwkomers die wachten op een tatoeage, zijn ‘patiënten’ uitkiest voor gruwelijke experimenten. Dat Lale niet per definitie van zijn gruwelijkheden gevrijwaard hoeft te blijven blijkt wel als zijn assistent op een dag wordt meegenomen door Mengele.

Wat dit ooggetuigenverslag zo bijzonder maakt is dat juist dankzij de verheven gevangenen positie als tatoeëerder, Lale op meer plekken in Auschwitz komt dan menigeen van de gevangenen ooit heeft kunnen zien. Hij is zelfs als enige Jood ooit weer een gaskamer uitgekomen.

“‘Het is veilig,’ zegt de officier. ‘Al het gas is weg’ […] De ss-officier duwt de deur wijd open, en ze stappen een enorme ruimte binnen. Overal liggen lijken, honderden naakte lijken. Ze zijn op elkaar gestapeld, hun ledematen verwrongen. Dode ogen staren. Mannen, jong en oud; de kinderen liggen onderop. Bloed, braaksel, urine en ontlasting. De geur van dood vult de hele ruimte. Lale probeert zijn adem in te houden. Zijn longen branden, zijn benen dreigen het te begeven. Achter hem zegt Baretski: ‘Verdomme.’ Dat ene woord uit de mond van een sadist maakt de put van onmenselijkheid waarin Lale verdrinkt, alleen nog maar dieper.” Bladzijde 165/166

Dankzij de chronologische opbouw van het verhaal over Auschwitz; het steeds voller worden van het kamp, de honger, uitputting, de crematoriums die gebouwd en in gebruik worden genomen, heeft de auteur een natuurlijke, maar sterke spanningsboog in het verhaal neergezet. Dat daarbij ook nog een liefdesverhaal komt had het contrast des te schrijnender kunnen maken. Helaas gebeurt dit niet. Doordat het verhaal in de derde persoonsvorm is geschreven, blijft er enige afstand met de personages. Daardoor is het liefdesverhaal minder sterk dan het verhaal over Auschwitz. Daarnaast zijn de flashbacks, die in het verhaal gebruikt worden om het contrast tussen vrijheid en gevangenschap weer te geven, met weinig emotie uitgewerkt waardoor zij een flauw afschijnsel zijn geworden van de intense uitwerking die het had kunnen hebben voor de boodschap van dit boek:

‘Dit mag nooit meer gebeuren,we zijn allemaal mensen ongeacht geloof of waar je staat in het leven. ’.

Ook komt de sympathie die de auteur heeft ontwikkeld voor Lale, gedurende de drie jaar dat zij hem heeft geïnterviewd, duidelijk in het verhaal naar voren:

‘Onze levens raakten verstrengeld terwijl Lale de last afwierp van het schuldgevoel dat hij meer dan vijftig jaar lang met zich had meegedragen, de angst dat hij en Gita als collaborateurs van de nazi’s zouden worden gezien. Een deel van zijn last ging over op mij, terwijl ik samen met hem aan zijn keukentafel zat – deze lieve man met zijn bevende handen, zijn trillende stem, zijn ogen die nog steeds vochtig werden, zestig jaar nadat hij deze gruwelijke gebeurtenissen uit de menselijke geschiedenis had meegemaakt.’
Bladzijde 305

Dat vind ik persoonlijk heel erg jammer. Voor mij gaat een karakter pas leven als ze ook zo hun minpuntjes hebben. De auteur heeft echter, haast als dat ze hem vereert Lale zo opgehemeld dat hij geen minpuntjes lijkt te hebben. En dat werkt en zorgt juist voor enige antipathie en ongeloofwaardigheid in het verhaal. Ondanks dit alles heeft vooral het verhaal over Auschwitz zelf een diepe indruk op mij achtergelaten en vind ik dat het alleen daarom, zeer zeker gelezen moet worden. Daarom geef ik De tatoeëerder van Auschwitz drie sterren.

Dat ik Joods ben, bepaalt niet wie ik ben.
Bladzijde 196