Bevlogen Pleidooi

Recensie 'HET IS AAN ONS' van Merlijn Twaalfhoven. Uitgever Atlas Contact, 2020

Merlijn Twaalfhoven heeft een bevlogen en inspirerend boek geschreven dat ik met veel plezier heb gelezen. Ik kende hem uit de kranten, waarin intrigerende projecten werden becommentarieerd die hij op bijzondere locaties had uitgevoerd. In het boek maakt hij de lezer deelgenoot van deze projecten en ontvouwt hij aan de hand daarvan zijn theorie over de kunstenaarsmindset. Hij denkt dat iedereen daarover beschikt en dat die in onze huidige wereld, die afstevent op een catastrofe zoals de klimaatverandering, broodnodig is.
Die mindset bestaat uit vier kwaliteiten: Waarnemen, voelen, denken, en maken. Daarnaast heb je moed, volharding en bereidheid tot falen nodig.
Om een kunstenaarsmindset te ontwikkelen is aandacht nodig. De (sociale) media vragen voortdurend onze aandacht en laten nauwelijks gedachten toe buiten de vastomlijnde kaders. We zijn tegenwoordig uiterst kritisch op het voedsel dat ons lichaam tot zich neemt. We zouden even kritisch moeten zijn op het voedsel voor onze geest en ons actief te weer moeten stellen tegen aandachtsvervuiling, zoals Twaalfhoven het noemt. Dat mag van mij het woord van 2020 worden.
Hij roept ons op kritisch te zijn op talkshows op TV en ons te hoeden voor de gepresenteerde tegenstellingen. Daar worden de gasten op uitgenodigd, ieder vertolkt vurig het eigen standpunt, niemand verandert van mening.
Twaalfhoven is eerder op zoek naar verbinding en organiseert tegen de klippen op projecten op plekken waar de tegenstellingen hoog oplopen en diep gegroefd zijn. Zo neemt hij ons onder meer mee naar een vluchtelingenkamp in Jordanië, naar Jerusalem, naar de muur die Cyprus deelt in een Grieks en een Turks gedeelte ,
Wij mensen hebben overal namen en categorieën voor en alle nieuwe ervaringen passen we in in wat we al weten. Dat geeft veiligheid en overzichtelijkheid, maar laat geen onvermoede gezichtspunten en nieuwe kansen toe. Twaalfhoven pleit voor een onbevangen waarneming, het opschorten van oordelen en het uithouden van onzekerheid en verwarring. Typisch eigenschappen van kunstenaars.
Kunstenaars die overigens ook in allerlei vaste rituelen en instituties moeten passen. Twaalfhoven belicht kritisch de muziekpraktijk waarin de concurrentie moordend is om een plekje op een prestigieus podium te bemachtigen (en te behouden) en waar het publiek door standaard rituelen wordt geleid. Hij is uit op de beleving en de ervaring van zijn publiek. Hij wil ze uit de rol van kritisch publiek halen en uitnodigen tot verbinding. Schoonheid raakt en verbindt en creëert een tussenruimte, waar we niets hoeven en nieuwe vragen en gedachten kunnen toelaten.

Op een bepaald moment wordt Twaalfhoven uitgenodigd op een internationale top van wetenschappers en politici die zich buigen over de belangrijkste problemen van onze tijd en onder andere plannen ontvouwen om de klimaatcrisis te keren. Hij realiseert zich dat er iets anders nodig is dan alleen de wetenschappelijke feiten om ons gedrag te veranderen en laat dat zien aan de hand van een even eenvoudig als verrassend voorbeeld. Hoe krijgt hij zijn zevenjarig dochtertje in slaap. Als hij haar probeert te overtuigen van het belang van een goede nachtrust is dat aan dovemansoren gericht. Als hij overschakelt naar plan B, het doemscenario, waarin hij schetst hoe vervelend ze zich de volgende dag zal voelen als ze niet geslapen heeft ziet hij haar denken:'maar ik ben nu heel fit. Papa overdrijft.' Dan kan hij het persoonlijk maken en op haar gevoel werken. Tenslotte rest hem de macht: 'als jij niet doet wat ik nu vraag dan ……'
Allemaal manieren waarop de overheid probeert ons van gedrag te doen veranderen.
Uiteindelijk kiest hij ervoor zijn dochter te verleiden via de verbeelding. Hij neemt haar mee in een verhaal, haar losse gedachteflarden vinden een structuur en haar wakkere geest komt tot rust.
Willen we iets veranderen in de wereld dan hebben we naast inzicht ook een beleefd ideaal nodig, en niet individueel, maar gezamenlijk. En dat is iets wat de kunst kan bewerkstelligen.

De theorie van Twaalfhoven wordt ons ontvouwd aan de hand van de eigen ervaringen en wordt zo heel concreet. Telkens als hij in een nieuwe situatie denkt te kunnen voortbouwen op eerdere ervaringen stoot hij zijn neus, dreigt het project te mislukken. Mooi om te lezen is hoe hij dan steeds nadenkt , analyses maakt, daaruit lering trekt en nieuwe stappen zet. Een ware kunstenaarsmindset. De toekomst is in nevelen gehuld, We kunnen niet iets nieuws ontwikkelen als we niet ook mogen falen. Voor iets wat er nog niet is bestaat geen prijs en geen diploma. We ontdekken een nieuw pad stap voor stap. En na iedere stap vinden we een nieuwe stap.
We hebben gedeelde visioenen nodig, die een weg uitzetten naar de toekomst. Ik heb zelf veel nagedacht over de waarde van kunst en daar ook over geschreven. Het valt me nu op hoezeer ik die waarde in termen van het individu heb benoemd. Terwijl ik natuurlijk uit ervaring de kracht van de collectieve beleving ken, die een publiek optilt en inspireert, ontroert en verbindt.

Het boek is hoopvol en idealistisch maar ook de schrijver kent zijn twijfels aan de zin van zijn ondernemingen. Hij ziet zijn werk niet zozeer als een politiek statement maar als een poging ieders menselijkheid te hervinden en zo verbinding tot stand te brengen. Hartverwarmend daarbij is dat hij mensen die in onze beeldvorming als slachtoffer te boek staan als kleurrijk en krachtig toont.
Terug naar de kunstenaarsmindset voor iedereen. Dat die bij ieder van ons wakker gemaakt wordt door het lezen van dit boek is misschien al te optimistisch. Maar het belang van kunst en van kunstvakken in het onderwijs en van kunsteducatie in bredere zin wordt er gloedvol mee aangetoond.
Het boek is een aanrader voor iedereen en vooral voor politici. Het boek overtuigt wat betreft de waarde van kunst, niet in haar economische waarde maar als tegengif en wegbereider in een economisch systeem dat op haar ondergang afkoerst.