Toegankelijke, eerlijke vertelwijze van verhaal oorlogsslachtoffers en tweedegeneratieslachtoffers

'De Experimenten' is een roman van Marion Pauw gebaseerd op een waargebeurd verhaal, welk verhaal Pauw ter ore komt tijdens een kopje koffie met Sofia Sondervan. Sofia vertelt aan Pauw het verhaal van haar stiefoma die tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Auschwitz wordt gedeporteerd. Haar stiefoma komt terecht in Blok 10, het meest gevreesde blok waar de gruwelijkste medische experimenten werden uitgevoerd op de gevangenen.

Pauw besluit na dit kopje koffie dat het verhaal van de stiefoma van Sofia een verhaal is dat bewaard moet blijven, opdat we niet vergeten. Ze besluit een roman te schrijven waarin niet alleen het verhaal van de 'directe' slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog wordt verteld, maar ook die van de meer 'indirecte' slachtoffers, de tweedegeneratieslachtoffers. Pauw heeft wat mij betreft een mooie vertelwijze gevonden in deze roman voor dit verhaal.

Het boek wordt verteld vanuit afwisselend Charlie en Alma. Alma is de stiefoma van Sofia in dit verhaal en Charlie is de stiefdochter van Alma. 'De Experimenten' wordt gekenmerkt door drie verhaallijnen: (i) de verhaallijn in het 'heden', waarin Charlie een weekend lang haar oude, zieke stiefoma Alma verzorgt die op sterven ligt, (ii) de jeugd van Charlie en (iii) de ervaringen van Alma in het kamp.

Charlie brengt een weekend met Alma door, omdat er niemand zou zijn om voor Alma te zorgen. Dit terwijl Charlie al in haar tienerjaren de deur van haar ouderlijk huis dicht hard achter zich dicht heeft geslagen, met de bedoeling om er nooit meer terug te komen. Charlie haat Alma, maar dan ook echt, om de wijze waarop Alma Charlie behandeld heeft tijdens haar jeugd. Weerzinwekkend hoe goed Pauw deze afkeer van Charlie op Alma weet over te brengen en beelden weet te maken, al vraag je je soms af of Charlie soms niet teveel in het verleden is blijven hangen.

Op een gegeven ogenblik in het weekend in het 'heden', vertelt Alma voor het eerst aan Charlie over haar gebeurtenissen in Blok 10. Van deportatie tot aan bevrijding worden haar ervaringen nauwkeurig beschreven. De gruwelijkheden die Alma in Auschwitz moet ondergaan, de slimmigheidjes die ze ontwikkeld om enigszins te kunnen overleven en het 'geluk' wat er bij komt kijken om levend uit het kamp te kunnen komen:

"De mof had een pragmatische manier van denken, waaraan alle logica ontbrak. Dat we hadden moeten tekenen voor de experimenten was daar een goed voorbeeld van. Ook moesten wij zo ver mogelijk bij het raam vandaan staan als er executies op het plein naast ons plaatsvonden zodat niemand per ongeluk geraakt kon worden door een rondvliegende kogel. Maar de volgende dag liet de mof ons rustig drie uur in de vrieskou staan, waarbij er altijd wel een paar vrouwen waren die het niet meer redden. Of ze schoten iemand neer zonder dat het duidelijk was waarom. De regels en acties vielen nooit met elkaar te rijmen, en dat versterkte het gevoel dat je aan willekeur was overgeleverd."

De gebeurtenissen van Alma zijn rauw en worden goed opgeschreven door Pauw. Ondanks dat ik de absolute waarheid omtrent de gebeurtenissen niet ken, durf ik het standpunt wel in te nemen dat het verhaal recht doet aan de werkelijkheid. De opbouw van het boek en de keuze om het hele boek vanuit het 'ik-perspectief' te vertellen verdienen dan ook mijn complimenten!

Door het verhaal van Alma, zitten de ervaringen uit de jeugd van Charlie verweven in het boek. Alma heeft namelijk, als overlevingsmechanisme, het getraumatiseerde gedeelte van haar bij Charlie neergelegd, om zo zelf de gevierde vrouw te kunnen zijn. De trauma's van Alma tekenen op die manier het leven van Charlie voorgoed, zodat de jeugd van Alma op zichzelf eveneens afgrijselijk is te noemen. Je wilt je niet wagen aan de vraag of er iets erger kan zijn dan de ervaringen van Alma in Blok 10, maar het kan niet ontkend worden dat wat Charlie heeft meegemaakt eveneens een onuitwisbare indruk achterlaten. Zo wordt je dan ook door Pauw ook continue heen en weer geslingerd tussen het antwoord op de vraag wie van de twee (Charlie of Alma) nu daadwerkelijk of het meest 'slachtoffer' of 'dader' is. Een echt antwoord is hier - wat mij betreft - niet op te geven.

Het boek leest - ondanks de zware onderwerpen - af en toe gek genoeg best luchtig. Een fijne manier om kennis te maken met deze onderwerpen en er met een andere blik naar te kijken.