Vrijheid bestaat niet

De tweede roman van de Georgische Nino Haratischwili (1983) is wederom een lijvig boek geworden. De schrijfster van Het achtste leven (voor Brilka) komt terug met De Kat en de Generaal. Het verhaal speelt voor een deel in Berlijn, Duitsland. Het land waar de schrijfster zich heeft gevestigd nadat ze vanuit haar geboorteland naar Europa ging. Maar van daaruit voert ze de lezer naar een van de zwartste gebeurtenissen in de moderne geschiedenis: de oorlog in Tsjetsjenië in het midden van de jaren negentig van de twintigste eeuw.

In Berlijn doktert de Generaal een plan uit. Een plan waarmee hij zijn voormalige maten uit het Russische leger maar ook zichzelf ter verantwoording wil roepen. Hij wil schoon schip maken. De dood van het Tsjetsjeense meisje Noera drukt al jaren op zijn gemoed en na het overlijden van zijn dochter Ada ziet hij zich gedwongen deze weg te bewandelen. Met hulp van De Kraai, een journalist die hij verantwoordelijk houdt voor de dood van zijn dochter, en De Kat, een van oorsprong Georgische actrice die akelig veel op Noera lijkt, hoopt hij de drie mannen die samen met hem in het Tsjetsjeense dorp van Noera gestationeerd waren, ter verantwoording te kunnen roepen. Geld speelt geen rol, De Generaal heeft zich opgewerkt tot een van de rijkste Russen in de wereld van onroerend goed. Hij merkt echter al snel dat je met geld heel veel kunt doen, goede en slechte dingen. Het geeft macht. Maar dat wat hij eigenlijk wil, vrijheid, kan hij er niet mee kopen.

"Geloof je dat ook maar één Rus op de wereld vrij is? Of het ooit is geweest? Onze vrijheid is gekocht met onzichtbaarheid en zwijgen, of ze eindigt in een werkkamp of in het gunstigste geval in een cel van drie bij drie. Onze vrijheid is stilstand en apathie of angst. En daarom moeten we voortdurend iemand anders van zijn vrijheid beroven, moeten we als ongenode gasten ergens binnenvallen en ons die vrijheid toe-eigenen."

Langzaam maar zeker leidt Nino Haratischwili haar lezers via lange wegen naar de ontknoping in het Tsjetsjeense Kaukasus gebergte. De mooie lange zinnen die we al van haar kregen in Het achtste leven (voor Brilka) zijn ook in dit boek weer aanwezig. Maar het verhaal wordt ditmaal wel veel duisterder en onaangenamer. Nino weet je te betoveren met een mooi vergezicht om je daarna met lijken in de greppel te confronteren. De Kat en de Generaal is een soort eerbetoon aan alle vrouwen, uit welke bevolkingsgroep dan ook, die in de Tsjetsjeense oorlogen hun mannen en zonen moesten opofferen aan de oorlog en zelf ver weg moesten vluchten met hun kleine kinderen. Ze laat het personage De Kat er voor zorgen dat Noera weer leeft, alsof er nooit iets gebeurd is. De lezer gaat het bijna geloven.