Caleidoscopische reisverhalen

De prachtige cover van Jan Brokkens jongste boek ademt in een fotografisch chiaroscuro de nostalgische en tijdloze sfeer uit van het reizen per spoor: je ziet van de achterzijde een wat oudere man met zilverkleurige haardos, die gezeten in een treincoupé licht voorovergebogen en beschermd tegen het zonlicht door een breedgerande hoed, vermoedelijk aan het lezen is.

De weemoed van de reiziger bevat 14 pareltjes vertelkunst, waarin de auteur persoonlijke herinneringen, anekdotes en historische feiten subtiel weet te vervlechten tot diepzinnige overpeinzingen. Wat een reis onvergetelijk maakt volgens Brokken, is de onverwachte ontmoeting. En die zijn er in dit boek legio: met dichters, schrijvers, schilders, architecten en musici.

Zo is er het merkwaardige verhaal van de Spaanse dichter Antonio Machado die zich postuum in het Franse Couilloure mag verheugen in een aan zijn grafsteen verbonden brievenbus met het logo van de Franse posterijen. Eens in de maand wordt die brievenbus gelicht door een vrijwilliger van de Stichting Vrienden van Antonio Machata, die de talloze berichten, dankbetuigingen, visitekaartjes, odes en tekeningen overbrengt naar het archief van de stichting.

Voorts lezen we over de verhouding tussen Béla Bartók en zijn tweede vrouw, de pianiste Ditte (Edith) Bartók en komen we aan de weet dat Antonin Dvořák een obsessieve treinspotter was die verrukt raakte van de koppelstangen die op de wielen van een locomotief in beweging kwamen. Hij verwerkte dan ook meermaals het geluid van stoomtreinen in zijn muziek.

En dan is er nog de onverwachte ontmoeting in het hertogelijk paleis van Mantova met een geheimzinnige burggraaf die Brokken er tevergeefs van probeert te overtuigen een verloren gewaande partituur van Monteverdi in zijn bezit te hebben of het pakkende ‘Liefde is een fluisterstem’ waarin de Nederlandse dichter-hematoloog Leo Vroman in New York geïnterviewd wordt met zijn immer troostende vrouw Tinneke op de achtergrond (‘Ach, een beetje troost is als een kussen voor de nacht’ pag. 136). Al even ontroerend is de platonische liefde van de niet-gelovige schilder Matisse voor zijn verzorgster-muze Monique Bourgeois, die later non is geworden en voor wie hij in het Franse Vence gedurende vier jaar werkte aan het ontwerp van een kapel.

Spannend en ongewoon is het huwelijksaanzoek dat Brokken ten deel valt in het stadje Rovereto in de Italiaanse Dolomieten. Het gebeurde in de plaatselijke boekhandel waar hij geïnterviewd werd en een signeersessie verzorgde. Het ontstuimige aanzoek kwam van een weduwe die ook nog eens burgemeester bleek te zijn in een naburig dorp. De volgende dagen zal ze Jan in de eerste plaats de futurist Fortunato Depero leren kennen.

In zijn ontmoeting met de hoogbejaarde Albanese schrijver Ismail Kadare reflecteert Brokken over ouderdom (Hij kijkt stil voor zich uit zoals ik waarschijnlijk ook zal doen als de brede rivier van mijn leven een smalle sloot is geworden, pag. 304), over het belang van cafés en koffiehuizen voor de literatuur, de valkuil van de zucht naar roem waarmee sommige schrijvers behept zijn en het verlangen eeuwig jong te zijn en nieuwsgierig, een eigenschap die je sneller kunt verliezen dan je durf, bravoure of haren (pag. 308).

Geen van de veertien reisverhalen moet onderdoen voor de andere, ze staan elk op zich garant voor literatuur van de bovenste plank.