Hanesteen neemt je mee, maar laat je te snel weer los

Het is 1980 en Chiel Hanesteen, begin dertig, is opgenomen op de gesloten afdeling van inrichting Noorderslag nadat hij een aantal psychoses heeft gehad. In de debuutroman Hanesteen vertelt Michael Eilias over Chiels strijd om zijn leven weer op de rails te krijgen. Het verleden van diens vader Maarten, die overlevende van Buchenwald is, is daarbij in eerste instantie richtinggevend:

'Ongeveer alle wat Maarten Hanesteen zijn zoon als waardevol had voorgehouden, zat in enigerlei zin vastgeklonken aan de barakken, de appèls en de dodencel waar hij op wonderbaarlijke wijze uit was gekomen.’

Maarten doet zijn uiterste best om zijn verleden te vergeten, maar ook hij beseft dat er wel degelijk een verband bestaat tussen het kampverleden en de stoornis van zijn oudste zoon. De gedachte dat de SS nog steeds invloed uitoefent op zijn gezin is voor hem weerzinwekkend. Erover spreken doet hij niet: liever schrijft hij lange, goed geformuleerde brieven.

Moeder Hanna stelt zich tot doel om het gezin met haar liefde te overstelpen, waardoor ze juist haar kinderen verstikt. Ze is overemotioneel en vraagt zich vooral af waar ze de problemen met Chiel aan verdiend hebben. Ze geeft zichzelf de schuld van de problemen, maar tegelijkertijd probeert ze zoveel mogelijk medelijden op te wekken. En Chiel doet vooral zijn best om conflicten binnen het gezin te voorkomen. Hij probeert overal een grap van te maken, is vermaard vanwege zijn sinterklaasgedichten, terwijl hij iedereen – en vooral zichzelf – voor de gek houdt.

Nauwgezet heeft Chiel de afgelopen jaren opgetekend in zijn dagboeken, waardoor hij achteraf haarscherp analyseert waar de wanen hem in de greep kregen. Hij beseft dat hij buiten de werkelijkheid kwam te staan: zonder idealen, vrienden, maatschappelijke betrokkenheid of relatie. Als er iets te kiezen viel, zocht hij eerst tot op de bodem toe uit wat de alternatieven precies voorstelden. Op die manier streefde hij slechts naar ontplooiing, maar bleef hij in zijn eigen wereld hangen. Hij vergat het leven te leven.

In bijna 400 pagina's beschrijft Elias de worsteling van zijn hoofdpersoon. In de eerste helft wordt de verhaallijn duidelijk uitgezet en weet de alwetende verteller de lezer te boeien en mee te nemen in Chiels wereld, door diens gedachten cursief in de tekst op te nemen. Het laat de lezer ervaren dat de hoofdpersoon in feite onbetrouwbaar is. Zo schrijft zijn moeder: 'Zonder jouw problemen zouden wij volmaakt gelukkig zijn.' Voor Chiel is dit aanleiding om zich een smet op het gezinsgeluk te voelen, hij ziet het als beschuldiging. Zijn vader stelt dat ze juist wilden uitdrukken hoe erg ze dit voor Chiel vinden. Het zijn deze tegenstellingen die het boek boeiend maken.

Voor de ervaren lezer valt er nogal wat te ontdekken in de intertekstualiteit. Marsman, Kloos, Heijermans, Sartre, Bomans: Chiel kent zijn klassiekers. Geen wonder, met een vader die geen gelegenheid onbenut laat om zijn zoon te onderwijzen.

'Op zijn tiende kende hij de namen van alle ministers uit het kabinet, wist hij wat een toneelrecensie was en had hij de financiën van zijn ouders op orde gebracht.'

Andere lezers zullen wellicht gaan zoeken naar autobiografische elementen (ja, die zitten er in) of de symboliek. Helaas weet Elias de aandacht van de lezer daarmee in de tweede helft van het boek niet vast te houden. Na ruim 200 pagina's is de diepgang er wel uit en wordt het boek 'meer van hetzelfde'. De humoristische beschrijvingen van de therapie die Chiel ondergaat, zijn niet langer grappig, de analyses van de hoofdpersoon raken je niet meer en als lezer kom je op het punt dat je verlangt naar actie.

'Kill your darlings' geldt dan ook voor deze roman. Op sommige momenten doet het boek gekunsteld aan. Zo maakt de auteur uitgebreid ruimte voor het taalgebruik van Koosie, waarmee hij vooral zijn eigen kennis met betrekking tot taal lijkt te etaleren. Functioneel binnen de roman is het niet. Ook de hoeveelheid intertekstualiteit had wat minder gekund. Daartegenover staan de gelaagdheid en de symboliek. Als debuutroman is dit boek zeker geslaagd, maar het is geen boek dat lang blijft hangen.