Aan de verkeerde kant van de tijd terecht gekomen

Op 5 september 2017 verscheen Wat we weten van Arthur Umbgrove (1964). De cover maakt direct nieuwsgierig: een man in pak, geknield voor een gat waarin hij zijn hoofd verbergt. Op zoek naar hetgeen zich daaronder, in de diepte verbergt? Op zoek naar hetgeen hij niet weet?

Umbgrove weet de lezer vanaf de eerste pagina mee te nemen door vanuit verschillende perspectieven, inclusief dat van de verteller, te vertellen. De lezer ziet hoe de verteller twijfelt aan zichzelf, aan het verhaal en aan het schrijven zelf. Een slimme keuze van Umbgrove, want door rechtstreeks in contact te gaan met de lezer, dwingt de verteller deze tot nadenken. Wat we weten is een prachtige vertelling over hoe weinig we weten. Umbgrove laat zien dat een standpunt wordt bepaald door wat je wel weet en waar je in gelooft, terwijl je veel meer niet weet.

Wat we weten vertelt het verhaal van drie Syrische broers in Nederland. Ze zijn gevlucht en proberen in ons land een nieuw bestaan op te bouwen. Sharif krijgt de meeste ruimte om te vertellen. Zijn eenvoudige conclusies en analyses stemmen tot nadenken:

"Jullie zingen weinig, want jullie hebben het beste land: er is vrede alles is zo goed geregeld. En toch zijn er mensen die naar oorlog verlangen."

Vanuit een ik-perspectief laat Umbgrove de lezer dichtbij komen. Sharif overtuigt, maar tegelijkertijd knaagt de argwaan. Kleine zinnetjes als: "alsof hij er zelf niet bij was geweest" doen hun verwoestende werk.

Tegelijkertijd is het een relaas van een schrijver die een boek wil schrijven over vluchtelingen, maar die steeds meer de grip op het verhaal verliest. Hij gelooft in Sharif, maar de kritische vragen van zijn vriendin maken ook hem aan het twijfelen. Hij denkt alles te weten, maar wat weet hij nu eigenlijk? Het is een zelfonderzoek tegen de achtergrond van een veranderende wereld. Daarbij is het ook een zoektocht naar de waarheid, want: "er zijn meerdere waarheden dan de waarheid die in de etalage ligt."

Het is ook het verhaal van Henk, die zijn dochter en kleinzoon onderdak biedt, omdat ze moeten wachten op een woning. Cliché, zoals de verteller ook zelf al opmerkt. Eigenlijk zou hij als personage moeten verdwijnen, want te simpel en te gemakzuchtig. Tegelijkertijd vormt hij een bruggetje naar het hedendaags populisme en in die functie voegt hij wel degelijk diepgang toe.

Ten slotte is er Claire: een vreemdelingenrechter die in dit verhaal moet oordelen over een strafrechtelijke zaak. Eigenlijk weet ze te weinig om een goed oordeel te kunnen vellen. Ze is afhankelijk van de gegevens die ze ontvangt van de IND, maar wat weten zij zeker? Umbgrove laat op een toegankelijke manier zien hoe onhoudbaar het asielbeleid is. Hoe onmogelijk het is om de identiteit van vluchtelingen te controleren en dat het systeem niets meer is dan een ‘educated guess.’

Wat we weten is geloofwaardig en overtuigend. De vertelling zet aan tot zelfonderzoek: waar baseer je zelf je mening op? Wat zijn je motieven? Umbgroves keuze voor wisselende perspectieven zorgt ervoor dat het verhaal de juiste lading krijgt: de vorm is dienstbaar aan de inhoud. De toonzetting is licht cynisch en bij vlagen hilarisch, waardoor het verhaal luchtig blijft. Een klein minpuntje is de opzichtige manier waarop Umbgrove zijn eerdere werk tentoonstelt. Overbodig en niet nuttig voor het verloop van het verhaal. Gelukkig wordt dat ruimschoots goed gemaakt door de inhoud, de stijl en het taalgebruik.