De strijd van haar leven

Recensie
Engel van Mesopotamië – Brenda Meuleman


Engel van Mesopotamië van Brenda Meuleman kan je moeiteloos plaatsen in de lade van waargebeurde verhalen over bijzondere vrouwen in de geschiedenis. In hetzelfde schuifje passen o.a. Kongo Korset van Herlinde Leyssens en De reis van haar leven van Ruth Kornberger waarin respectievelijk de Vlaamse Gabrielle Deman en de Duitse Maria Sibylla Merian de hoofdrol opeisen. In Engel van Mesopotamië vertelt Brenda Meuleman (1972) over de belevenissen van Gertrude Bell (in het boek Helen King). (~naar analogie met De reis van haar leven zou ik dit boek “De strijd van haar leven” als titel durven geven~) Brenda studeerde bedrijfseconomie en kunstgeschiedenis, gespecialiseerd in de klassieke oudheid: haar werk in de kunst- en antiekhandel is daar zeker niet vreemd aan. Het verraad van Julia en Felle streken zijn haar eerdere publicaties, historische romans.

“Hier in Irak komt alles samen, in een soort apotheose van datgene wat ze hiervoor gedaan en meegemaakt heeft. Maar is ze gelukkig?” Het is een vraag die als een lint doorheen het verhaal geweven is.
Engeland, Middlesbrough, 12 juni 1878. Het is feest ten huize van de familie King. De stiefmoeder (Félice) van Helen (9) en Michael(6) is jarig. Hugo King, hun vader, is een welstellende staalmagnaat. De discrepantie met het arbeidersbestaan is op dat moment zeer groot. Félice is een succesvol toneelschrijfster: haar werk, dat regelmatig wordt opgevoerd heeft veel positieve bijval bij theaterbezoekers.
“Wij zijn bevoorrecht, maar de meeste mensen zijn dat niet. En vooral de vrouwen in de arbeiderswijken gaan me aan het hart, omdat, … […] Omdat wij medeverantwoordelijk zijn, althans het bedrijf van je vader. Of beter gezegd, de arbeiderskrachten die bij je vader werken hebben geen andere keus dan te leven in kleine huizen, onder slechte omstandigheden en met veel viezigheid overal.”
De feestelijkheden worden echter afgebroken na een dramatische gebeurtenis. De ware toedracht van het voorval wordt voorlopig niet echt uitgeklaard. Voor Helen een levenslang trauma. Op haar twintigste studeert ze af aan de universiteit van Oxford en avontuurlijk, excentriek en eigenzinnig als ze is trekt ze de wereld in.
Is het een vlucht voor de confrontatie met het verleden?
Overlevingstochten in de woestijn, archeologische opgravingen en het beklimmen van Alpenreuzen zijn maar een korte bloemlezing van al haar ondernemingen.

Bagdad, Irak, 29 juni 1921. Faisal, de latere koning Faisal I, komt samen met Kinahan (Ken) Cordwell , vanuit Mekka, aan in de hoofdstad van de nog te stichten staat Irak, gekoloniseerd door de Britten. Helen is daar Oriental Secretary sinds het einde van WOI om het koloniale bestuur van informatie te voorzien en ze staat in direct contact met Winston Churchill, toenmalig Staatssecretaris voor de Koloniën. Tot haar takenpakket behoort o.a. een geweldloze stichting van en de voorbereiding op de onafhankelijkheid van de nieuwe staat Irak. Haar kennis over diverse culturen en haar diplomatische talenten kan zij uitspelen als troefkaarten. Toch is het geen vanzelfsprekendheid want in het land heerst geen nationaal gevoel, geen patriotisme. Een christelijk geïnspireerde overgangsregering kan zorgen voor zeer grote moeilijkheden, … en Faisal is een buitenlander, … Bovendien dreigt Churchill de Britse troepen weg te halen.
“Dan zou Mesopotamië een blijvend strijdtoneel zijn van Arabische Stammen, Koerden, Turken, en welke volkeren dan ook. Het zou een ramp zijn.” (~dat is helaas het scenario van de recente geschiedenis geworden~).
In deze moeilijke omstandigheden werkt Helen. Ze voelt zich vaak eenzaam en ze zoekt toenadering tot Ken, een man met een vrouw en een zoon in Engeland. Maar ook in de liefde heeft Helen het moeilijk. Vooral met openheid tegenover de partner heeft zij het moeilijk: haar jeugdtrauma is een belemmerende factor. Onophoudelijk duwt die dramatische gebeurtenis op een pijnlijke manier tegen de binnenkant van haar schedel.
Kan Helen de moed vinden om zich volledig bloot te geven in haar relatie met Ken? Ondervindt Ken een gelijkaardig gevoel? Kan hij binnendringen in de geheimen die Helen met zich meedraagt?
“Het heeft me juist voor de rest van mijn leven gevormd en veranderd. Ziet u dat niet? Alles staat in het teken van die ene gebeurtenis. Alles.”
Ook in het verre Engeland is het leven niet altijd rozengeur en maneschijn. De eens zo welstellende familie King dreigt in moeilijkheden te geraken. Het bedrijf wordt overgenomen en de financiële situatie ziet er niet rooskleurig uit.

Na een aangrijpend eerste hoofdstuk neemt Brenda Meuleman ons mee in de voetsporen van Helen King. Na haar omzwervingen over de wereldbol (belevenissen die wij als lezer via een aantal flash-backs ontdekken) ziet zij het als haar levenstaak om een nieuw land op weg te zetten naar onafhankelijkheid. Toch is Engel van Mesopotamië niet alleen het verhaal van een moedige vrouw. De auteur creëert ook de verhaallijnen van Hugo King en Félice en Ken Cordwell. Dat zorgt voor de nodige perspectiefwisselingen waarmee de schrijver de kans op een monotoon levensverhaal doorbreekt: de afwisselende hoofdstukken over het thuisfront en de privéaangelegenheden van Ken bieden de auteur de gelegenheid om het werk van Helen vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Een opmerkelijke gebeurtenis: Félice heeft een ontmoeting met Emmeline Pankhurst, een nogal fanatieke leidster van de Suffragettes. Félice begint, vanuit haar status van rijkdom, in te zien dat de tijd rijp is om op te komen voor de rechten van de vrouw in een door mannen beheerste maatschappij.

Brenda Meuleman schrijft vlot. Toch kan ik mij niet van het gevoel ontdoen dat sommige zinsconstructies een beetje stroef overkomen. Ook laat de uitgeverij zich betrappen op enkele foutjes. Storend is dat niet echt, maar volgens mij wel te vermijden. Dit doet echter geenszins afbraak aan de waarde van het verhaal. Het is bewonderenswaardig hoe de auteur waargebeurde feiten heeft omgezet in haar eigen fictief verhaal, gebaseerd op de Engelse ontdekkingsreizigster en archeologe Gertrude Bell. Grondige research is hier zeker aan vooraf gegaan en dat is een dikke pluim waard.
Sterk is Brenda in het situeren van de gebeurtenissen: nauwkeurige beschrijvingen van de setting en de levensomstandigheden, o.a. het klimaat , plaatsen de lezer in de nabijheid van de verfrissende Tigris, maar ook vlakbij de enorme zandvlaktes en woestijnen waar een verzengende hitte geen enkele menselijke activiteit toelaat: je voelt het zand en het zout van het opgedroogde zweet op je lichaam. En in deze atmosfeer zet de schrijver krachtige personages neer: karakterieel tot in de puntjes uitgewerkt. Dat doet zij trouwens ook met de ouders, vooral de vader van Helen: de typisch Britse, nogal stijve, conservatieve zakenman. En dat vinden we ook terug in de genen van Helen: zij houdt vast aan de waarden en normen die zij meegebracht heeft uit Het Verenigd Koninkrijk.
Kan zij als vrouw die levenswijze projecteren op en integreren in een totaal andere cultuur? Kan zij de juiste toetsen aanslaan om die normen en waarden, mits onvermijdelijke nuances, eigen maken aan een samenleving die beheerst wordt door de Koran?
Engel van Mesopotamië is geen reisverslag. Dat komt duidelijk tot uiting in de verschillende thema’s waarop Brenda Meuleman inspeelt. Politiek is natuurlijk een zeer belangrijk item: vooral het verschil met de Westerse politiek is opmerkelijk. Het verschil tussen arm en rijk en de rol van de vrouw in de samenleving zijn zeer goed uitgewerkt en gesitueerd in de tijd. Trauma’s en de manier waarop mensen er mee omgaan: traumaverwerking blijkt eens te meer een zeer persoonlijke aangelegenheid te zijn en moeilijk om er mee naar buiten te komen. Menselijke relaties zijn niet altijd evident: de uitdrukking “liefde is een werkwoord” is hier zeker van toepassing. De overtuiging dat je schuldig bent aan een gebeurtenis is ook hier moeilijk te verwerken als er nooit over gepraat wordt. Trauma’s, schuldbesef, al dan niet terecht, kunnen zorgen voor het spreekwoordelijk muurtje om je heen en dat kan dan weer de oorzaak zijn van eenzaamheid.
Stuk voor stuk sterke thema’s die in dit boek meer dan alleen maar het leven van Helen King voor ogen hebben. Het is een greep uit het leven, uit de geschiedenis, precies honderd jaar geleden. Het is aan ons om uit te maken of wij iets uit die geschiedenis kunnen leren of geleerd hebben. De vraag, na het lezen van dit boek, blijft bij mij hangen: heeft Helen King (Gertrude Bell), ondanks haar goede wil in vaak moeilijke omstandigheden, een positieve bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van de staat Irak? Als ik het verloop van de geschiedenis zo bekijk heb ik mijn twijfels, … Maar een ding staat vast: er valt haar niets te verwijten.
Hoe je het ook draait of keert: het is een opmerkelijk sterk verhaal over een opmerkelijk sterke vrouw, een leven beheerst door een jeugdtrauma maar met een levensvisie, een ingesteldheid die alleen maar het beste van zichzelf wilde geven om het beste uit anderen naar boven te halen. Schitterend boek.

Engel van Mesopotamië van Brenda Meuleman krijgt van mij 4****sterren.

Guido
Perfecte Buren

Genre: roman
Uitgeverij: Ambo/Anthos Amsterdam
ISBN: 9789026350078
Aantal pagina’s: 309
Verschijningsdatum: 2021

Met dank aan de Uitgeverij Ambo/Anthos voor het leesexemplaar.

Voor het eerst geplaatst bij Perfecte Buren.