Luizen en kakkerlakken in het Zuurtjespaleis

Het ‘luizen’paleis is in de jaren zestig gebouwd op een voormalige begraafplaats in Istanbul, waar bij de opgravingen twee lege tombes zijn gevonden van een zogenaamde heilige. Een gevluchte Rus liet het destijds bouwen voor zijn echtgenote als een elegant en statig gebouw. Zij herkende er de kleur van zuurtjes in. Hun erfgename heeft de afzonderlijke appartementen laten verhuren en het gebouw is in verval geraakt. De huidige bewoners geplaagd door luizen, kakkerlakken en de stank van afval:

“ Vuiniszakken worden er neergesmeten, vuilniszakken worden er weggehaald, maar de afvalopslag verdedigt zijn plek met grote vastberadenheid, compleet met een bont gezelschap van het volk der zoekers, katten-kraaien-meeuwen die er komen voor de blikken, dozen, etensresten en al die andere objecten, aangevoerd door de langharige, pikzwarte koning van dit geheel met zijn spierwitte snorrenbaard en zijn grimmige gelaat. En dan heb je nog de beestjes. Waar afval is, zijn beestjes.”

Een anonieme ik-verteller, docent filosofie en opgepakt wegens deelname aan een protestdemonstratie, doet in de gevangens verslag van de ins en outs van de verschillende bewoners om de verveling te verdrijven en zijn angst voor insecten te bezweren. Alle personages die de revue passeren, hebben bepaalde eigenaardigheden en zitten gevangen in gedragspatronen of een afhankelijkheidsrelatie, maar maken ook persoonlijke keuzes. Hierover wordt met mildheid en humor verteld.

Er is een tweeling, Cemal en Celal, die een kapperszaak runt. De een is zwijgzaam en de ander praat graag. Er is een grootvader die op zijn kleinkinderen past en hun verhalen vertelt, zoals de legende over een heilige die zich met een kanon liet afschieten, aan de muur bleef kleven, in brand werd gestoken en tot as verpulverde, maar een gat in de muur achterliet, waardoor de stad veroverd kon worden. Iedere dag belt zijn schoondochter met haar kinderen om te vragen of grootvader geen verhalen vertelt en verzekeren de kinderen haar dat dat niet het geval is.
Er is de ‘ ultramarijne’ minnares van de olijfoliehandelaar, die behoort tot de superfamilie der Gedurige Mopperaars over hun Huwelijk, de familie der Desondanks Dralenden inzake Echtscheiding en de onderfamilie van Strevers naar Verandering met Behoud van het Aanwezige.
Er is ook een vrouw met de bijnaam Spic en Span, die rigoureus opruimt en schoonmaakt, en een bewoner die stiekem van alles verzamelt zonder te beseffen wat voor overlast dat veroorzaakt. Bij alle personages hoort een verhaal met wortels in het verleden, die verklaren waarom ze zo geworden zijn.

Het vraagt geduld om deze roman te lezen, omdat er veel uitgeweid en opgesomd wordt. Je vraagt je af hoe de schrijfster erbij komt. Ze moet naast een rijke fantasie en gevoel voor humor een grote opmerkzaamheid en geheugen voor details bezitten. Er zit subtiele spot op man-vrouwpatronen en de Turkse politiek in verwerkt, waar je gemakkelijk overheen leest, maar die voor de goede verstaander herkenbaar is. Voor wie de moeite neemt om de roman helemaal uit te lezen, valt er veel te genieten, al is het niet het beste boek van Elif Shafak.