Zelfs de heilige Rita kan de haas niet redden van de kraai

Een verdwenen moeder, een verwrongen vader-zoonverhouding en een plattelandsdorp in verval dat tevergeefs de moderne tijd tracht buiten te houden waarin Paul Krüzen zich probeert stand te houden. Zo zou je de plot van Tommy Wieringa’s Heilige Rita kunnen samenvatten. Wieringa schetst deze treurige losersgemeenschap in een stilistisch vernuftige taal die je ondanks de tristesse toch doet glimlachen.

Paul Krüzen, groothandelaar in uniformen en wapens uit de wereldoorlogen, woont al zijn hele leven in het slaperige Twentse plattelandsdorpje Mariënveen, nabij de Duitse grens. Samen met zijn vader bewoont hij een boerderij die elke dag een beetje meer in verval raakt. Sinds zijn moeder het gezin in de steek liet voor een avontuurlijke Rus wiens sproeivliegtuigje in het weiland van het gezin was neergestort, zijn Paul en zijn vader op elkaar aangewezen.
Net als de boerderij is het dorp de voorbij decennia veranderd: alle inwoners die iets konden zijn het dorp ontvlucht en in de plaats zijn er allerlei nationaliteiten neergestreken. De Chinezen hebben zelfs de horeca overgenomen. Het dorp bestaat nu uit trieste biljartcafés, leegstand, verlaten supermarkten en plattelandsbordelen. Het is zelfs zo erg gesteld dat wegens te weinig transacties de pinautomaat is weggehaald. Een dorp op sterven na dood dus. Uitgeleefd. En toch vindt iedereen het er prima. Wanneer een jongen uit het dorp die het tot de finale van XFactor schopt wordt gevraagd wat zijn grootste wens is, antwoordt die eerlijk dat hij het liefste weg wil uit het dorp. Weg van de plek waar niets is, hopend op een beter leven elders. Zijn dorpsgenoten die hem dat op televisie horen zeggen, zijn woedend en voelen zich verraden.

Wanneer Paul niet thuis bij zijn zorgbehoevende vader is, treffen we hem aan in een Chinees café samen met de ouderwetse kruidenier Hedwiges of in het bordeel van voormalig klasgenoot Laurens Steggink, waar hij enkele bevrijdende uurtjes met prostituee Rita beleeft.
De Heilige Rita, de patroonheilige van de hopeloze gevallen. Paul lacht ermee. Want kom nu, zo hopeloos zijn hij en Hedwiges nu toch ook weer niet? Maar Paul is een vogel voor de kat. Of eerder een haas voor de kraai, zoals Wieringa schrijft:

‘Uit de hemel daalde nu een kraai neer, een grote gezonde kraai met een grote gezonde honger. Hij landde op het open veld, vlak bij een verweesde jonge haas, waarvan de moeder in de storm van de machines verloren was geraakt. De kraai zette een paar schommelpasjes, stond stil en schikte zijn veren. Met een schuin oog monsterde hij zijn prooi (…) Alles moest zijn loop hebben. In het leven van de dieren, in dat van hemzelf, Paul Krüzen – meer haas dan kraai. Solitair levend prooidier. Hazenhart.’

Wieringa neemt ruimschoots de tijd om zijn hoofdpersonages te introduceren en te karakteriseren. Een beetje te veel tijd misschien. Pas laat in het boek laat hij de plotlijnen echt ontbranden, wanneer een overval plaatsvindt. Gelukkig doet het beeldende, stilistische precieze taalgebruik, rijk aan metaforen en vol symboliek, verder lezen. De auteur zet de leefwereld van Paul neer op een heel zintuiglijke manier. Daardoor voelt de roman wat minder zwartgallig aan en verschijnt op het gezicht van de lezer alsnog soms een glimlach.