D.H. Lawrences Zonen en minnaars (1913): semi-autobiografisch, nostalgisch, anekdotisch en actueel.

In deze semi-autobiografische roman, staat de oedipale relatie tussen een moeder en haar zonen centraal. Hij biedt een nostalgische inkijk in het leven van een Engelse mijnwerkerszoon die worstelt met een Oedipuscomplex en zijn rol zoekt in de samenleving.

Zonen en minnaars vertelt het leven van Paul Morel en het gezin waarin hij opgroeit. Paul is het derde kind in een gezin van vier. Het huwelijk tussen zijn vader – een drinkende, brute mijnwerker – en moeder – een nuchtere huisvrouw uit een hogere maatschappelijke klasse – is niet gelukkig. Mevrouw Morel voelt steeds meer afschuw voor haar echtgenoot en richt al haar aandacht en liefde op haar zonen. Ze moedigt haar zonen aan om zo snel mogelijk op de maatschappelijke ladder te klimmen. Maar haar oudste zoon, William, sterft al snel. Op de artistieke en gevoelige Paul heeft ze veel invloed: zij zorgt ervoor dat hij een baan vindt en doet zijn twee ontluikende liefdesrelaties mislukken. Tweemaal breekt Paul na een lange innerlijke strijd met een meisje, omdat zijn moeder zichtbaar lijdt onder zijn ontluikende relaties en hij haar niet ongelukkig wil maken. Paul slaagt er maar niet in om zich aan de invloed van zijn moeder te onttrekken.

Het verhaal wordt verteld door een auctoriële hij-verteller. Eerst volgt de lezer het gezinsleven vanuit het perspectief van mevrouw Morel en vanaf dat Paul twaalf jaar is, vanuit dat van Paul. Of meestal toch. Het vertelperspectief verplaatst zich soms heel plotseling en voor korte tijd naar de andere gezinsleden.

Paul en de andere personages lijden een gemiddeld leven en maken alledaagse dingen mee. Ze hebben geldproblemen, worden verliefd, hebben ruzies, worden ziek… Paul groeit op, gaat – samen met zijn moeder – op zoek naar een baan en gaat vervolgens aan de slag. Hij brengt tijd door met een meisje dat hij graag mag, maar zijn moeder zorgt ervoor dat hij twijfelt aan zijn gevoelens. Af en toe gebeurt er wel iets dramatischer, zoals de plotselinge dood van William, maar daar worden niet erg veel bladzijden aan besteed. In Zonen en minnaars zijn allerlei anekdotische gebeurtenissen aan elkaar geweven, zoals ook een mensenleven vol anekdotiek zit.
De kleine, alledaagse problemen van het gezin Morel worden beschreven op een realistische, ietwat afstandelijke, objectieve manier, vol details. Dat alledaagse zuigt de lezer mee. Hij kan binnenkijken in iemand anders’ leven. Hoewel er nauwelijks wat spannends gebeurt, wil je als lezer toch graag weten wat Paul de volgende dag zal doen en wie hij zal tegenkomen. Zonen en minnaars lijkt wel een hedendaagse soap in boekvorm die draait rond één gezin.

De schrijfstijl van Zonen en minnaars is realistisch, zakelijk, nuchter en observerend. In de roman wordt veel belang gehecht aan de gevoelens van de personages, die vaak tot uiting komen in de dialogen. Helaas is Zonen en minnaars met zijn 447 bladzijden erg lang, waardoor de lezer na een tijd toch wat lastig begint te worden: gaat er nu echt eens wat gebeuren, is het boek nu nog niet uit? En toch leest hij verder. Want morgen wacht een nieuwe dag vol nieuwe gebeurtenissen in het leven van het gezin Morel.

Zonen en minnaars speelt in een verleden dat enige nostalgie oproept. Een verleden waar enkele hedendaagse generaties misschien geen affiniteit mee hebben, en alleen kennen uit films en verhalen. Maar er zijn zeker nog generaties die wel affiniteit hebben met dat verleden, met het leven in het vroeg twintigste-eeuwse Engeland, met het leven in de Britse mijnwerkersgemeenschappen.
Toch is de roman ook actueel. De thema’s en problematieken die de roman aansnijdt, zijn terug te brengen naar het moderne leven: laagbetaalde banen, familiale spanningen, economische stress en elke cent moeten omdraaien om het einde van de maand te halen. Ook liefde, teleurstellingen, sterfte en verdriet zijn van alle tijden. Mensen moeten telkens een manier vinden om daarmee om te gaan. Zelfs euthanasie komt aan bod.
Met het Oedipuscomplex snijdt Lawrence een universeel thema aan.

Zoals eerder gezegd is Zonen en minnaars, naast psychologisch en realistisch, ook semi-autobiografisch. In Paul zijn veel kenmerken van David Herbert Lawrence terug te vinden. Maar om dat te kunnen weten, moet je natuurlijk iets over het leven van Lawrence afweten...

Vanwege de universele thema’s, het nostalgische verleden en de overlap tussen feit en fictie, is Zonen en minnaars zeker het lezen waard, mits je wat tijd hebt om onderuit te zakken met dit boek en doorzettingsvermogen om tot het einde door te lezen, ook als het wat saai wordt. Aan het einde zitten namelijk nog enkele mooie passages die recht naar het hart gaan. De dramatiek des levens is soms erg goed voelbaar.