Zwarte oorlog

Een Bosnische oorlogsveteraan keert terug naar Srebrenica. Hij blijkt ernstig getraumatiseerd door de oorlog. Onder hypnose gebracht door een fakir komen eerst de mooie herinneringen aan zijn jeugd naar boven. De rivier de Una, die Bosnië en Herzegovina scheidt van Kroatië, heeft hem veel gelukkige momenten gebracht. Dat was een compensatie voor de harde, communistische school. In en aan de rivier en omgeven door een prachtige natuur werd gevist, gezwommen, geluierd en gespeeld. Gaandeweg duiken er in de hypnose ook sombere en dreigende beelden op. Want de oorlog die in 1992 begon, veranderde alles. Dat jaar wordt niet voor niets het jaar Nul genoemd. Het voormalige Joegoslavië viel uiteen en mensen die eerder vrienden en goede buren waren benaderden elkaar ongelofelijk wreed en gewelddadig. Waar bewoners van dezelfde stad ogenschijnlijk prima met elkaar samenleefden, ontstond een scherpe tegenstelling op basis van ras en godsdienst. De ander moet hoe dan ook kapot en met hem al zijn bezittingen. De hypnose helpt de veteraan om onder ogen te zien wat er is gebeurd. Met daarin zijn eigen rol als eveneens gewelddadige militair.

Faruk Šehić (1970) is een Bosnische journalist, dichter en schrijver van korte verhalen. Hij studeerde literatuurwetenschappen in Zagreb tot de Balkanoorlog uitbrak waaraan hij als militair deelnam. Na de oorlog werd hij schrijver. Zachtjes stroomt de Una (Knjiga o Uni) is zijn debuutroman uit 2013. Het boek is bekroond met de EU-Literatuurprijs.

Zachtjes stroomt de Una is opgebouwd uit veel korte hoofdstukken. De onderwerpen gaan per hoofdstuk over de gelukkige periode voor 1992 of over periode van de verwoestende oorlog, het mensonterende gedrag en de daaruit voortvloeiende bestaansonzekerheid. In het eerste deel van het boek overheersen de gelukkige perioden en flitst er slechts een enkel oorlogshoofdstuk tussendoor. Maar gaandeweg komen de oorlogshoofdstukken meer aan bod, de de gelukkige periode verdringen. Daarmee wordt duidelijk dat onder hypnose de oorlogsbeelden geleidelijk aan worden toegelaten en hoe groot de verwoesting is. De zwart-wit illustraties dragen daar ook aan bij. De schrijver bedient zich heel royaal van metaforen en heel veel bijvoeglijke naamwoorden. Dat zou een situatie, gelukkig of ongelukkig, moeten verduidelijken en invoelbaar maken. Maar de beeldspraak wordt zo overdadig toegepast en de bijvoeglijke naamwoorden worden zo royaal gebruikt dat het zijn doel voorbij schiet. Twee tot drie metaforen in één zin, met nog bijzinnen met een apart beeld, is echt te veel.

Zachtjes stroomt de Una is een boek dat de verwoestende uitwerking van een, deels etnische, oorlog duidelijk maakt. Het overvloedig gebruik van beeldspraak en van bijvoeglijke naamwoorden doet afbreuk aan de zeggingskracht en maakt het lezen gaandeweg niet erg aantrekkelijk. Door alles alleen zwart-wit te beschrijven gaat enige nuance verloren. Jammer, want het onderwerp verdient beter.