Hoe perfect is een perfecte stad?

Voor de Hebban leesclub las ik Stad O. van Koen Caris, een boek dat ik cadeau kreeg van Hebban en de uitgever, waarvoor heel veel dank! Het deelnemen aan een (Hebban) leesclub voegt voor mij echt iets toe: door de vragen en de uiteenlopende antwoorden van andere deelnemers denk ik dieper na over het verhaal, lees ik aandachtiger en krijg ik inzichten die ik anders misschien had gemist.

Stad O. is een dystopische roman die je vanaf de eerste pagina’s het verhaal in trekt. De luxe appartementen, de extreme service en de Dienst Tevredenheid & Woongeluk maken direct duidelijk dat dit geen doorsnee stad is. Dat alles zo perfect geregeld is, voelt al snel ongemakkelijk. Het roept vragen op: waarom is dit hier mogelijk en wat staat daar tegenover? Het beklemmende gevoel wordt steeds duidelijker onder woorden gebracht.

Wat Stad O. interessant maakt, is de vraag in hoeverre de bewoners zich bewust zijn van wat er speelt. Weten zij wat er aan de hand is? Kiezen zij er bewust voor om niet verder te kijken en het comfortabele leven te omarmen? Of leven zij werkelijk in onwetendheid? Voor mij voelt dat laatste onwaarschijnlijk. Ik denk dat veel bewoners ergens wel aanvoelen dat er iets niet klopt, maar ervoor kiezen oogkleppen op te zetten om vast te houden aan wat ze hebben. Dat spanningsveld maakt de stad en haar inwoners intrigerend.

Het verhaal wordt verteld vanuit Bethe; zij is zonder twijfel het hart van de roman. Door haar ogen ontdekken we de stad en de mensen die er wonen. Bethe staat vaak net buiten de groep en juist daardoor lijkt zij scherper waar te nemen dan anderen. De relaties in het boek zijn zorgvuldig uitgewerkt en laten zien hoe mensen zich aanpassen aan hun omgeving en aan elkaar, soms ten koste van hun eigen grenzen. Dat maakt de onderlinge dynamiek geloofwaardig en soms pijnlijk herkenbaar.

De schrijfstijl van Koen Caris vond ik overwegend krachtig en raak. In het begin moest ik even wennen aan sommige formuleringen waarin woorden bijna letterlijk de fysieke wereld in worden getrokken, zoals:
“Kookgeluiden kletteren de treden af en landen aan haar voeten wanneer ze hun eigen deur opent” en
“Ze schudt haar hoofd en de herinnering valt eruit.” Dat voelde voor mij wat gekunsteld. Gelukkig bleef dat niet overheersen, want verderop in het boek kwam ik veel prachtige zinnen en observaties tegen die me echt raakten.

Zo beschrijft Caris de onvervulde kinderwens met grote precisie:
“Erger nog zijn de mensen die zeggen dat het enige wat ze moet doen, loslaten is (…) Zodra ze ontspant, waarmee ze bedoelen zodra ze minder graag wil wat ze wil, dan gebeurt het juist. Ze zal het zien.” Dat is zó raak verwoord: minder graag willen wat je wil, dan komt het goed! Hoe dan?? Dit wordt vaak gezegd in onze wereld en deze verwoording door Caris laat zien hoe waardeloos een dergelijk 'advies' is.

Ook de beschrijving van hoe het leven met kinderen wordt voorgesteld vond ik indrukwekkend:
“Ze wil zijn zoals zij. Ze wil mee kunnen klagen over slaapgebrek en onder gespuugde kleren, ze wil absurde bedragen uitgeven aan een stijlvolle kinderwagen, een houten wieg. Ze wil hun kind naar de opvang fietsen en daar te lang na kletsen met de andere ouders, waarna ze zich allemaal moeten haasten. Werkende ouders, met altijd een plek om te zijn.”

Klein, maar veelzeggend is ook:
“Samen dromen ze hun huis vol.”

En mijn absolute favoriet, over de bibliotheek en vrije tijd:
“Een nieuwe wereld die paste als een oude jas. Hier leerde ze dat vrije tijd voor meer is bedoeld dan bijkomen. Dat je van iets doen meer kunt uitrusten dan van niets doen. Hier ontdekte ze dat je verrast kunt worden door dingen waarvan je niet wist dat je ze wist, totdat een ander ze in de juiste woorden had gegoten.”

Dit zijn zinnen die blijven hangen en die laten zien hoe goed Caris menselijke verlangens en gedachten weet te vangen. Dat is echt knap, onze emoties en gevoelens zo raak onder woorden brengen.

Ook de vormgeving verdient een compliment. Het omslag is prachtig en krijgt tijdens het lezen steeds meer betekenis. De cirkels, de lagen en de manier waarop het ‘gezin’ wordt afgebeeld sluiten sterk aan bij de thematiek van het boek. De titel zegt weinig en tegelijkertijd heel veel. De illustratie is duidelijk met zorg en aandacht gemaakt en versterkt het verhaal.

Wat voor mij meespeelde in de uiteindelijke waardering, is dat binnen de leesclub de vergelijking werd gemaakt met de film Don’t Worry Darling. Na het bekijken van die film kon ik de overeenkomsten in sfeer en thematiek niet meer loslaten. Dat vond ik jammer, omdat het voor mij afdeed aan het gevoel van originaliteit dat ik tijdens het lezen had: toeval of niet?

Mijn grootste struikelpunt is het einde. Persoonlijk houd ik niet van open eindes, en dat was hier ook het geval, althans daar hebben we over gediscussieerd. Voor sommige lezers zal dit juist uitnodigen tot nadenken, maar voor mij voelde het minder bevredigend. Tegelijkertijd zorgde dit binnen de leesclub voor levendige en interessante discussies, met uiteenlopende interpretaties, wat het boek extra gelaagd maakt.

Alles bij elkaar vond ik Stad O. een sterk, prikkelend en goed geschreven boek dat uitnodigt tot nadenken en gesprek. De thematiek, sfeer en schrijfstijl maken veel indruk. Het (open) einde en de herkenbare parallellen met de film maken dat ik het boek op 4 sterren waardeer. Een tip voor toekomstige lezers: bespreek dit boek met anderen, want dat verdiept de leeservaring aanzienlijk. Neem ook een kijkje in het Hebban Leescafé over dit boek. Het is een heel geschikt boek voor een leesclub.