Boek-in-een-boek

Mijn eerste indruk van ‘De jaknikker’, het langverwachte tweede deel van de trilogie van Peter Buwalda: langdradig, saai, ingewikkeld. Buwalda heeft veel te veel woorden gebruikt om het verhaal te vertellen van Hein Bakker die in een manuscript over zijn alter ego Ludwig Smit ontdekt dat zijn vriendin zijn halfzus is.

De eerste hoofdstukken van ‘De jaknikker’ zijn nog boeiend genoeg, omdat ze een direct vervolg vormen op ‘Otmars zonen’. Het verhaal kabbelt overzichtelijk voort langs grote thema’s als vaderschap, macht, bedrog en verval, zonder spannend te worden. Maar dan is er ineens een plottwist: het Droste-effect in de literatuur.

Na anderhalve dikke pil doorgeworsteld te hebben, ontdekt de lezer dat hij/zij feitelijk een boek-in-een-boek heeft zitten lezen. Vanaf dit punt wordt het eigenlijke verhaal verteld van de hoofdpersoon die een manuscript over zijn eigen leven leest, afgewisseld met fragmenten uit het boek-in-het-boek, waarop de hoofdpersoon dan weer commentaar levert. De keuze van deze opbouw levert jammergenoeg veel herhalingen op, waardoor het verhaal langdradig wordt. Buwalda heeft er bovendien een behoorlijke puzzel van gemaakt, door de personages en plaatsaanduidingen in ‘De jaknikker’ andere namen te geven dan hun alter ego’s in het manuscript.

Ik vond de opvoering van een boek-in een-boek niet eens zo spectaculair. In de jeugdliteratuur wordt veel vaker gebruik gemaakt van deze narratieve techniek (denk aan ‘De wereld van Sophie’ van Jostein Gaarder, ‘Mathilda en de boekdwalers’ van Anna James). Wat ‘De jaknikker’ interessant genoeg maakt om uit te lezen, zijn de typische beeldende Buwaldiaanse beschrijvingen (wanneer Ludwig moet wachten op een luchthaven: ‘Sommige stoelen zijn zo slecht ontworpen dat de hele aardbol op je stuitje komt te liggen’.), de scherpe dialogen en de humor waarmee Buwalda zijn eigen roman becommentarieert (‘Ik wil een boek met een open einde,’ merkt een van de personages op in het manuscript; ‘Hang ze maar op, wat extra spiegels in het spiegelpaleis, maak het maar bont’, zegt een ander over de complexiteit van het verhaal).
Bovendien geven de passages waarin de hoofdpersoon nadenkt over de relatie met zijn gehandicapte dochtertje, een prachtig rauw, eerlijk en gedurfd inkijkje in de gedachtenwereld van de hoofdpersoon.

Hein twijfelt of zijn vriendin wel werkelijk zijn halfzus is en of hij er goed aan doet het haar te vertellen. Hij wil een einde maken aan het bedrog, maar wat is nu waar? Daar eindigt ‘De jaknikker’ abrupt.
Met zijn verwijzing naar Wooster en Jeeves van P. J. Wodehouse erkent de schrijver dat hij een complex en verwarrend verhaal heeft geschapen. Echter, bij Wodehouse komt alles tenslotte weer op zijn pootjes terecht. Het is maar de vraag of we dat van Buwalda en zijn roman fleuve mogen verwachten.