Prozaprobeersel

Marten Toonder is 12,5 jaar dood, maar toch zoekt en vindt men nog steeds kopij van de godfather van de Nederlandse strip. De whodunit Tim MacNab zoekt kopij dateert echter nog van voordat Toonder Tom Poes ging publiceren en al snel grote faam verwierf. Het verhaal rond een pedante Amerikaanse nieuwsjager is zelfs nooit uitgegeven, uitgezonderd een facsimile door De Bezige Bij als nieuwjaarsgeschenk in 2013. Toonder zelf vond het uiteindelijk slechts een jeugdzonde, maar het zou pas zonde zijn het de Toonder-liefhebbers te onthouden. Want al gaat het om een bloedig misdaadverhaal, er zijn enkele aanzetten van het Bommel-universum in herkenbaar.

Eerst een beetje literaire archeologie: bij de research voor zijn boek Een dubbel denkraam (2012) vond Klaas Driebergen – die het afgelopen jaar overigens een vierdelige reeks met Toonder-prozateksten opzette – in de collectie van het Letterkundig Museum een onbekend Toonder-manuscript. Het niet eerder bekende detectiveverhaal uit 1937 – zelfs Wim Hazeu maakt er geen melding van in zijn geroemde Toonder-biografie (2012) – kon echter gelinkt worden met een al wel bekende covertekening met een suggestief donker stoomschip op een inktzwarte zee, gadegeslagen door een Sam Spade-achtig figuur met de handen in de broekzakken, slappe vilthoed en sigaret nonchalant bungelend uit de mond.

Het is het titelpersonage: de Amerikaanse journalist Tim MacNab, een van de tien passagiers op een bewogen oversteek van Vlaardingen naar Buenos Aires. Tuk op een smeuïg verhaal voor zijn krant krijgt hij de gelegenheid zelfverklaard detective te spelen wanneer er op het schip gemoord wordt. De 25-jarige Toonder verenigt in hem alle clichés die over Amerikanen en nieuwsmuskieten te bedenken zijn in het personage dat niet alleen een kettingrokende slons (die zijn assen in zijn hoed tikt) en opdringerige bemoeial is die heel losjes in de omgang is met autoriteit (tot ongenoegen van ‘brombeer’ kapitein Sixma), maar ook arrogant eigenwijs. Veel sympathie wekt hij niet op, als dat al Toonders bedoeling was. Zoals al bleek uit kortverhalen had Toonder een voorkeur voor vertellingen vanuit een ik-personage als getuige van de gebeurtenissen. Deze rol is voor de (door MacNab ‘cappy’ genoemde) kapitein Sixma, die een beetje achter de feiten en MacNab aanholt. En een wat onverklaarbare sympathie voor de uiteindelijke dader blijkt te hebben. Dit soort kronkels en andere losse eindjes (in verband met de passagiers) wijzen erop dat Toonders policier én literaire kwaliteiten nog niet helemaal op punt stonden. Wat te denken overigens van het negertaaltje dat Sixma’s Chinese kajuitsbediende uitslaat! Al mag dat laatste ook aan het algemene tijdsbeeld van 80 jaar geleden geweten worden…

Deze mooi gepresenteerde uitgave met een moderne redactie (die echter beter kon op nogal wat punten: tikfouten en inconsequenties in spelling en gebruik van leestekens) maakt het originele manuscript ook leesbaar voor hedendaagse lezers, die het wat ouderwetse taalgebruik (de titel alleen al!) maar voor lief moeten nemen. In de Tom Poes-strips genieten we toch ook graag van Toonders soms plechtstatige taal. In een personage als Sixma herkennen we overigens zowel kapitein Wal Rus (een bijnaam die de oneerbiedige MacNab de ‘cappy’ geeft) als Kappie (uit de gelijknamige stripreeks rond kapitein Wobke). Niet toevallig speelt het verhaal op een oversteek naar Zuid-Amerika: een tocht die Toonder zelf kort tevoren gemaakt had op het schip van zijn vader-kapitein Marten Toonder sr.

Toonder-liefhebbers ontdekken dus flink wat van het bekende Toonder-oeuvre in dit prozaprobeersel, dat we niet hoger moeten aanslaan dan dat en absoluut niet kan tippen aan werk van Toonders tijdgenoten Agatha Christie en Georges Simenon, die wél bedreven waren in psychologisch sterk uitgewerkte personages. Wat niet betekent dat de plot van Tim MacNab zoekt kopij ongeloofwaardig zou zijn, al is het motief van de dader – dat pas met hulp van buitenaf duidelijk wordt – voor de lezer onmogelijk te kennen. Niettemin is dit boekje, vijf jaar na de beperkte geschenkoplage, ook voor Toonder-fans een mooi nieuwsjaarscadeau.