Lezersrecensie
Leren liegen om te overleven
In 'Wat mama niet vertellen kon' gaat Marcel Maassen op zoek naar de waarheid achter het gelogen leven van Irene, de moeder van Cyrilla van der Donk. Ondanks de redelijk goede relatie met haar dochter, bleef Irene tot haar dood over haar afkomst liegen. Waarom dat verdraaien van de waarheid zo belangrijk was, wordt duidelijk, naarmate het verhaal vordert.
Irene vertelde haar dochter Cyrilla dat ze in 1928 tijdens de Olympische Spelen als baby van Nederland naar Duitsland werd ontvoerd. Pas na de tweede wereldoorlog zou ze vanuit een Russisch kamp naar Duitsland terugkeren.
Marcel Maassen gaat systematisch te werk om de leugens te doorprikken. Hij begint met het verhaal over de kinderdiefstal en haalt daarbij ook de gebruikte bronnen aan. Via Delpher doorzoekt hij de krantenartikelen over kinderdiefstallen in 1928. Geen enkel verslag kan aan Irene gelinkt worden. Het eerste verzonnen feit is een feit. Irene vertelde over de ontluizing met DDT-poeder in 1939-1940 in een kamp. Ook dit kan niet, want het poeder werd pas later met dit doel gebruikt. Het begint de auteur te dagen dat er in elke doorprikte leugen ergens ook een grond van waarheid schuilt.
Op zoek naar de waarheid ontdekken we samen met Marcel Maassen steeds meer over de gruwel voor en tijdens de tweede wereldoorlog ten oosten van Duitsland. Aangezien Irene in 1928 in Oekraïne werd geboren, maken we kennis met de Holodomor (1932-1933) en de Grote Terreur van Stalin (1936-1938). Bij de verovering door de Duitsers vanaf september 1941 komen nog meer gruwelijkheden aan bod. Als Irene uiteindelijk in Nederland is, is haar lijdensweg nog niet ten einde, want ze wordt naar het klooster van de Zusters van de Goede Herder gestuurd, waar ze wordt uitgebuit. Ze krijgt tbc, zweeft enkele keren tussen leven en dood, maar uiteindelijk blijkt dit haar redding.
Er is afwisseling in het verhaal, omdat Marcel Maassen tussendoor de praktische obstakels van hun zoektocht uit de doeken doet en eveneens de menselijke reacties van Cyrilla op zijn ontdekkingen beschrijft. Dat gaat van het op punt staan om alles op te geven tot de roes waarin ze verkeren bij een nieuwe ontdekking. De slotzin van de epiloog, Marcels persoonlijke definitie van serendipiteit, is daarvan de apotheose. Er is een overzichtelijke indeling in negentien hoofdstukken, telkens met een passende titel, waarvan de ware betekenis in de loop van het hoofdstuk duidelijk wordt, gevolgd door een epiloog en bronnenvermelding. Op het einde wordt zelfs een website met paswoord onthuld, om spoilers te vermijden.
Alhoewel een kluwen van leugens ontwarren verwarrend zou kunnen overkomen, zorgt de auteur met zijn heldere taal ervoor dat we zijn logica goed kunnen volgen. Soms is er ruimte voor een poëtische beschouwing. Af en toe veroorlooft hij zich een humoristisch knipoogje, waardoor de rauwheid van de uiteindelijke waarheid wat getemperd wordt.
“Iemand troosten, dat is ook een kunst. Sommige mensen kunnen dat, die zuigen het verdriet uit een medemens als het gif uit hun eigen hand na een wespensteek. (…) Een paar zachte klopjes op haar rug geven, zou nu ook gepast zijn, denk ik, maar er zit een rugzakje in de weg.”
Hier en daar is het verhaal iets teveel uitgesponnen en mochten er enkele herhalingen worden geschrapt, maar deze opbouwende kritiek doet geen afbreuk aan het feit dat de zoektocht naar de waarheid duidelijk beschreven en gedocumenteerd werd. Misschien dat voor de opbouw beter de chronologie van Irenes leven wordt gebruikt en niet het tijdsverloop van de zoektocht?
“Keer op keer komen we tot de conclusie dat Irene vrijwel altijd de waarheid sprak, die waarheid was alleen gefragmenteerd en gecensureerd.”
Positief is hoe de gebruikte bronnen doorheen het verhaal verweven en toegelicht worden, het logisch nadenken om de leugens te doorprikken en het doorzettingsvermogen om de daardoor ontstane hiaten in het leven van Irene weer op te vullen.
Negen op tien of een dikke vier sterren voor deze non-fictie die geen enkele lezer onberoerd zal laten. De zoektocht is niet volledig ten einde en mocht er nog een vervolg komen, zou dit zeker mijn aandacht trekken.
Irene vertelde haar dochter Cyrilla dat ze in 1928 tijdens de Olympische Spelen als baby van Nederland naar Duitsland werd ontvoerd. Pas na de tweede wereldoorlog zou ze vanuit een Russisch kamp naar Duitsland terugkeren.
Marcel Maassen gaat systematisch te werk om de leugens te doorprikken. Hij begint met het verhaal over de kinderdiefstal en haalt daarbij ook de gebruikte bronnen aan. Via Delpher doorzoekt hij de krantenartikelen over kinderdiefstallen in 1928. Geen enkel verslag kan aan Irene gelinkt worden. Het eerste verzonnen feit is een feit. Irene vertelde over de ontluizing met DDT-poeder in 1939-1940 in een kamp. Ook dit kan niet, want het poeder werd pas later met dit doel gebruikt. Het begint de auteur te dagen dat er in elke doorprikte leugen ergens ook een grond van waarheid schuilt.
Op zoek naar de waarheid ontdekken we samen met Marcel Maassen steeds meer over de gruwel voor en tijdens de tweede wereldoorlog ten oosten van Duitsland. Aangezien Irene in 1928 in Oekraïne werd geboren, maken we kennis met de Holodomor (1932-1933) en de Grote Terreur van Stalin (1936-1938). Bij de verovering door de Duitsers vanaf september 1941 komen nog meer gruwelijkheden aan bod. Als Irene uiteindelijk in Nederland is, is haar lijdensweg nog niet ten einde, want ze wordt naar het klooster van de Zusters van de Goede Herder gestuurd, waar ze wordt uitgebuit. Ze krijgt tbc, zweeft enkele keren tussen leven en dood, maar uiteindelijk blijkt dit haar redding.
Er is afwisseling in het verhaal, omdat Marcel Maassen tussendoor de praktische obstakels van hun zoektocht uit de doeken doet en eveneens de menselijke reacties van Cyrilla op zijn ontdekkingen beschrijft. Dat gaat van het op punt staan om alles op te geven tot de roes waarin ze verkeren bij een nieuwe ontdekking. De slotzin van de epiloog, Marcels persoonlijke definitie van serendipiteit, is daarvan de apotheose. Er is een overzichtelijke indeling in negentien hoofdstukken, telkens met een passende titel, waarvan de ware betekenis in de loop van het hoofdstuk duidelijk wordt, gevolgd door een epiloog en bronnenvermelding. Op het einde wordt zelfs een website met paswoord onthuld, om spoilers te vermijden.
Alhoewel een kluwen van leugens ontwarren verwarrend zou kunnen overkomen, zorgt de auteur met zijn heldere taal ervoor dat we zijn logica goed kunnen volgen. Soms is er ruimte voor een poëtische beschouwing. Af en toe veroorlooft hij zich een humoristisch knipoogje, waardoor de rauwheid van de uiteindelijke waarheid wat getemperd wordt.
“Iemand troosten, dat is ook een kunst. Sommige mensen kunnen dat, die zuigen het verdriet uit een medemens als het gif uit hun eigen hand na een wespensteek. (…) Een paar zachte klopjes op haar rug geven, zou nu ook gepast zijn, denk ik, maar er zit een rugzakje in de weg.”
Hier en daar is het verhaal iets teveel uitgesponnen en mochten er enkele herhalingen worden geschrapt, maar deze opbouwende kritiek doet geen afbreuk aan het feit dat de zoektocht naar de waarheid duidelijk beschreven en gedocumenteerd werd. Misschien dat voor de opbouw beter de chronologie van Irenes leven wordt gebruikt en niet het tijdsverloop van de zoektocht?
“Keer op keer komen we tot de conclusie dat Irene vrijwel altijd de waarheid sprak, die waarheid was alleen gefragmenteerd en gecensureerd.”
Positief is hoe de gebruikte bronnen doorheen het verhaal verweven en toegelicht worden, het logisch nadenken om de leugens te doorprikken en het doorzettingsvermogen om de daardoor ontstane hiaten in het leven van Irene weer op te vullen.
Negen op tien of een dikke vier sterren voor deze non-fictie die geen enkele lezer onberoerd zal laten. De zoektocht is niet volledig ten einde en mocht er nog een vervolg komen, zou dit zeker mijn aandacht trekken.
2
Reageer op deze recensie
