Beklijvend wreed en tergend tragisch

Soms sla je een boek dicht na de laatste zin en blijf je bedremmeld en beduimeld achter. Tabita van de Deense Iben Mondrup is er zo één.

De auteur neemt ons mee naar het Groenland van de jaren zestig waar we kennismaken met het gezin van Tabita en dat van Eva en Berthel. Dezelfde plek, maar twee compleet verschillende werelden. Grootmoeder Rosine, moeder Abelone en haar drie kinderen Tanganju, Tabita en Vitus leiden een primitief en hard leven waar ze ogenschijnlijk niet al te veel last van hebben. Of toch niet op de manier waarop wij westerlingen fysieke en emotionele ontberingen percipiëren. Abelone werkt als huishoudster bij Eva en Berthel die in de uithoek van de wereld neerstreek als handelsreiziger. Eva heeft het moeilijk te aarden, de duisternis, isolatie en ongewenste kinderloosheid spelen haar zwaar parten. Abelone en haar twee jongste kinderen brengen ietwat soelaas. Ze kan haar wisselvalligheid en kuren maar ook haar ambigue liefde en zorgzaamheid op hen botvieren. Ook Berthel stelt zich nogal dubieus op tegenover Abelone, die alles schijnbaar ondergaat. Het paternalistische kolonialisme druipt van de pagina’s.

Na een tragisch voorval raakt het verhaal in een stroomversnelling. Berthel en Eva adopteren Tabita en de kleine Vitus en vertrekken in zeven haasten naar Denemarken. Hun vertrek heeft meer weg van een ontsnapping, een vlucht. De adoptie is een halve ontvoering, hoe legaal ook.
In eerste instantie lijkt alles behoorlijk goed te gaan. Eva en Berthel zijn gelukkiger en ook de kinderen komen niets te kort. Maar dat prille geluk wordt overschaduwd door de grillen van Eva, die het perfecte plaatje en gewetenswroeging niet van zich kan afschudden. Berthel wringt zich in alle mogelijke bochten om alles te doen lukken, ook al is het voor de lezer overduidelijk dat dat een bij voorbaat verloren strijd is. Het verhaal gaat van kwaad naar erger. Tabita probeert zich staande te houden als buitenbeentje tout court en als kind aan wiens noden niet tegemoet wordt gekomen. Dat gaat uiteraard niet zonder slag of stoot. De lezer staat machteloos en kijkt lijdzaam toe hoe de volwassen personages in Tabita’s leven verstrikt zijn en blijven in eigen trauma’s en daardoor al maar meer trauma aan dat van Tabita toevoegen.

Heel subtiel schetst Mondrup de onderhuidse problemen. De lezer krijgt zelden een duidelijke omschrijving of analyse, maar voelt de wrange verhoudingen op elke pagina.

Hoewel het verrassend einde Tabita schetst als een sterke jonge vrouw, de vraag blijft ronken. Hoe kan een kind zich ontwikkelen tot een stabiele en gezonde volwassene als de eerste vijftien jaar van haar leven getekend zijn door verlating, onrecht en verwaarlozing? Ook de schuldvraag is niet min. Hoewel het op het eerste zicht makkelijk is de schuld in de schoenen van de volwassenen te schuiven, zo gemakkelijk is het nooit. De menselijke conditie is complex en de tijdsgeest bepalend, maar daar heeft zo’n kind natuurlijk niets aan.

Geen feelgood-zwembadlectuur, deze roman, maar wel een knap staaltje van wat literatuur kan doen: een mens aan het nadenken zetten.