Een monument voor de doden in de Nyos-vallei.

Stikvallei - Frank Westerman
De proloog is een prachtige mythe, bijna een soort ‘ontsnapping uit de woestijn olv Mozes’ hier olv een python, verlossing van het volk De Kom, in Noord West Kameroen. Zij zijn van hun land verdreven en krijgen onderdak bij de Bamesi. Tot ze zich te veel vermenigvuldigen. Het stamhoofd van de Kom “de Fon” verandert in een python. Het volk volgt de python tot hij in een meer verdwijnt.
“… het land van de Kom: een handvol groene valleien die zijn gepokt met blauwe meren…”(p.12)
Meteen volgt er een maatschappij kritische, geëngageerde opmerking:
“…het hart van Afrika was nog ongeschonden, maar Portugezen, Denen en Hollanders vraten al overal aan de boorden van het continent als vleesetende vissen…”
Er heeft zich in de Nyosvallei een enorme ramp voltrokken van 21-22 augustus 1986. Er zijn geen verwoestingen of sporen van plundering of natuurgeweld te bekennen, maar toch zijn 1.746 inwoners en alle dieren gestorven.
Deze raadselachtige dood probeert Westerman te ontrafelen, door het van alle mythes en vooronderstellingen te ontdoen. Hij maakt daarvoor de volgende indeling:
Deel een - Mythedoders:
Wat kan de oorzaak zijn? Vulkanologen, wetenschappers storten zich direct op het verschijnsel. Zij ontwerpen theorieën, die uiteindelijk in twee ‘kampen’ eindigen. Er worden conferenties georganiseerd in binnen en buitenland, tot een consensus komt het bij deze wetenschappers niet, alleen een verdere scheiding. De wetenschap wordt het niet met elkaar eens!
Er ontstaan veel verhalen. Westerman wil uiteindelijk die kluwen van verhalen over de Nyosvallei draad voor draad ontwarren. Hij wil de ontkieming waarnemen van nieuwe mythische verhaalstrengen (p.20)

“… dit dodendal blijkt een kweekbed voor spinsels en speculaties…”(p.33)
Westerman duikt in andere mysterieuze zaken, waarbij sprake is van dode mensen en dieren, zoals bij de Monoun-doden.
De Amerikanen formuleren hun hypothese, daarnaast worden veel ‘fake-verklaringen’ opgetekend.
“… deze geruchten zijn in Afrika de zuurstof van de maatschappij…”(p.73)
Deel twee - Mythebrengers:
Hierin onderzoekt Westerman de rol en de verklaringen van de missionarissen. (De Mill Hill orde) en andere ooggetuigen. Dit zijn de mensen die het zagen. Jaap Nielen schrijft zijn ervaringen en waarnemingen op en stuurt het naar een vriendin, onderwijzeres Nederland. Westerman gaat haar in Nederland bezoeken. Hij wil weten:
“ …hoe worden verhalen geboren en hoe slaan ze terug op de werkelijkheid waar ze uit voortkomen…” (p.150)
De brieven zijn bewaard en hieruit is een zoektocht te destilleren naar de duiding die Jaap Nielen aan het Nyos-verhaal heeft gegeven.
Westerman wisselt zijn verhalen af. Hij schakelt door naar het nu, naar zijn zoektocht, hij doet verslag van het verleden of laat het verslag doen. Bijvoorbeeld in “De miraculeuze Overlever”.
Er wordt geregeld gerefereerd aan plaatsen en geografische gegevens die gemakkelijk zijn terug te vinden op de drie kaartjes voor in het boek.
Het derde en laatste deel – De Mythemakers:
Gaat het uit van feiten of van verhalen? Of gaat dit gecombineerd worden? Er worden vier feiten weergegeven. En het toneelstuk ‘Lake God” dat Bole Butake een schrijver uit Kameroen over de ramp heeft geschreven.
“… de verhalen uit mijn kindertijd in Noni begonnen te schiften en te klonteren rond het puntje van mijn pen. Ik hoefde ze alleen nog maar in dunne leesdraden uit te strijken over de vellen die voor mij lagen…”
Deze verhalen, gegevens worden verweven met elkaar.
Niet alleen de zakelijke feiten worden in dit boek gepresenteerd. Ook de verhalen en de mythen over de tweeling meren Kwi en Njupi worden door het geheel verweven.
Vijfentwintig jaar na de Nyos ramp wordt door Kameroen deze ramp volledig genegeerd. Dit mailtje van Bole lees ik, schrijft Westerman..
“… nadat ik dit bericht heb gelezen, sluit ik mijn email af en open een nieuw document: Ik begin met het schrijven van dit verhaal…” (p.308)
Dit verhaal leest vlot en is zeer gedegen gedocumenteerd. Naast de feiten worden de mythen weergegeven, de verhalen van de ooggetuigen. Dit geeft voor mij extra charme aan het verhaal.
3 sterren.