Wie schrijft, blijft

Ooit van Francesco de Tassis gehoord? Hij richtte eind 1489 een postdienst op en is derhalve de grondlegger van het Europese postwezen. In die tijd moest je maar afwachten of, en zo ja, wanneer je brief aankwam. Saillant detail is dat er een codetaal postzegelplakken bestond. Brieven zijn nu een rijke aanvulling op geschiedkundige gebeurtenissen, tevens een belangrijke bron voor historici, biografen, sociologen en taalkundigen. Voor de brief is er anno 2019 nauwelijks meer plaats. Wie krijgt er nog echte post en wat gaat er verloren nu er steeds minder brieven geschreven worden?    

Dat we tegenwoordig bij de combinatie ‘PS’ (volgens de officiële spelling is de schrijfwijze zonder punten) eerder aan een Playstation denken dan aan een postscriptum, is tekenend voor onze tijd. Een postscriptum werd gebruikt om tekst toe te voegen. Opvallend is dat het tegenwoordig nog steeds gebruikt wordt in digitaal verkeer, terwijl dit niet meer nodig is. Het lijvige P.S. van Jet Steinz wordt mét punten geschreven om verwarring te voorkomen.      

Jet Steinz (1990) kennen we van het inmiddels standaardwerk Steinz, Gids voor de wereldliteratuur, dat zij samen schreef met haar veel te jong overleden vader Pieter Steinz. P.S. lijkt het Nederlandse antwoord op het in 2013 prachtig vormgegeven Letters of Note (Brieven van belang) van Shaun Usher. In beide boeken zijn de brieven in facsimile afgedrukt. Steinz heeft de criteria gehanteerd dat de afzender Nederlands moet zijn, het origineel moet aanwezig zijn en de afzender plus de geadresseerden mogen maar één keer voorkomen. Daarnaast moeten de brieven in één van de 30 categorieën passen (van afscheidsbrieven tot zeepost). Deze worden voorafgegaan door een beschouwing.    

Steinz verzamelde 150 Nederlandse brieven uit de geschiedenis en uit alle hoeken van de samenleving. Allen met een verhaal. Eenmaal begonnen met brieven lezen, laat het je niet meer los. Soms blijf je met een naar gevoel achter. Hoe zou dit afgelopen zijn? Wat is het antwoord op dit schrijven geweest? Soms leest het als een spannend verhaal. Dan weer worden trieste feitelijkheden afgewisseld met verloren herinneringen. Zeer actuele brieven, zoals die van Joran van de Sloot aan de media, het afscheidsbriefje van Herman Brood, Boudewijn Büch aan zijn minnares en fanmail uit 1983 aan Doe Maar’s Henny Vrienten, gevarieerd met oude documenten van lang vervlogen tijden. Bekende en onbekende personen floreren in dit meeslepende werk. Het is als een reis door de tijd. Emoties zoals verdriet, teleurstelling en boosheid vieren hoogtij. Het laat je niet meer los en is zowel boeiend als inspirerend op zijn tijd.    

Het vermelden waard is het zeer toepasselijk stuk over Louis Bouwmeester (de toneelprijs Louis D’Or is naar hem vernoemd), die in een vlaag van woede naar kunstcriticus A.C. Loffelt schrijft. Louis schreef recensenten wel vaker als ze naar zijn mening onterechte kritiek hadden geleverd. Deze keer liet Loffelt Bouwmeesters brief in Het Vaderland (Haags dagblad) plaatsen. ‘Indien je denkt dat ik mij dezen winter weer door je zal laten uitkleeden vergis je je erg. Pas dus op voor de gevolgen, je verveelt me al lang genoeg.’    

Daar waar het handschrift nauwelijks leesbaar is, wordt op de bladzijde naast de brief de tekst weergegeven. Ook bleek het hier en daar nodig de ingewikkelde teksten begrijpelijk te maken. Alle lof voor hertaler Ton van Strien.    

P.S. Van liefdespost tot hatemail is, inclusief verantwoording van copyright op de brieven, literatuurlijst en register, in alle opzichten een fascinerende reis.