Lezersrecensie
Schrijven, niet schrijven?
De diepst verborgen herinnering van de mens is een veelgeprezen roman, die op vele niveaus overtuigt.
Om te beginnen is er de verbindende verhaallijn van de zoektocht naar de mysterieuze schrijver T.C. Elimane van het verguisde en vergeten meesterwerk Het labyrint der menselijkheid. Stukje bij beetje wordt informatie losgelaten. Er blijft voldoende voor het einde van de roman over om met een voldaan gevoel het boek dicht te slaan.
Dan is er het niveau van de identiteit. Wat is een Senegalees die onder koloniaal bewind opgroeit? Moet hij zich tot zijn Afrikaanse wortels beperken of kan hij de stap maken naar het witte Frankrijk? Is misschien een samensmelting van beide culturen mogelijk? Mohammed Mbougar Sarr trekt aan het einde van de roman een duidelijke conclusie, althans over wat een Afrikaanse schrijver moet doen: niet naar de Westerse literaire waarden schrijven, maar bouwen aan Afrikaanse literatuur.
Er is het niveau van de literatuur. Er wordt gebruik gemaakt van allerlei vormen van schrijven: verhalend, essayachtig, brieven. Er wordt gerefereerd naar vele schrijvers. Het thema van het boek dat alle andere overbodig maakt wordt besproken, de moeite die schrijvers doen om het beste boek te schrijven wat ze in zich hebben, het effect van critici op schrijvers en wat Sarr noemt het ‘existentiële dilemma’: schrijven of niet schrijven? Met deze naar Shakespeare knipogende vraagstelling wordt niet voor niets de roman besloten.
De structuur van de roman is een laag op zich. Deze is, hoe kan het ook anders, labyrintisch. Er zijn vele vertellers aan het woord. Er zijn vertellingen binnen vertellingen. Als lezer is het redelijk hard werken om niet te verdwalen.
Al die niveaus klinkt als een zwaar leesavontuur. Maar dat valt mee. De kracht van Sarr is dat hij het allemaal soepel en smeuïg weet op te dienen. Vooral in het begin is het bij wijze van spreken een page turner. Later, in het derde kwart, zakt het naar mijn gevoel wat in. Het meest mooi en overrompelend is ‘boek 1.’ (De roman is opgedeeld in vier boeken.) Daaruit het volgende lange citaat:
Je zou slechts één boek willen schrijven. Diep in je hart weet je dat er slechts één is dat telt: het boek dat alle andere boeken voortbrengt of daardoor wordt aangekondigd. Je zou de biblicide willen schrijven, het boek dat alle andere vermoordt, alle boeken die eraan voorafgingen wegvaagt en alle boeken die in de verleiding zouden kunnen komen erna te ontstaan ontraadt te zwichten voor die waanzin. Met één daad de verzamelde boekenschat afschaffen en bijeenbrengen.
Maar elk boek dat het absolute beoogt, is tot mislukken gedoemd; en juist in het heldere beeld van de aanstaande mislukking klopt het vurige hart van de onderneming. Verlangen naar het absolute, onontkoombare van het niets: dat is waar de scheppingsdaad op neerkomt.
De rampzalige pretentie van het onontbeerlijke boek is dat het de oneindigheid zou kunnen omvatten; het koestert het verlangen het laatste woord te hebben i het lange betoog waarin het de meest recente zin vormt. Maar er bestaat geen laatste woord. Of, als het wel bestaat, komt dit het boek niet toe, aangezien het de mens niet toekomt.
Om te beginnen is er de verbindende verhaallijn van de zoektocht naar de mysterieuze schrijver T.C. Elimane van het verguisde en vergeten meesterwerk Het labyrint der menselijkheid. Stukje bij beetje wordt informatie losgelaten. Er blijft voldoende voor het einde van de roman over om met een voldaan gevoel het boek dicht te slaan.
Dan is er het niveau van de identiteit. Wat is een Senegalees die onder koloniaal bewind opgroeit? Moet hij zich tot zijn Afrikaanse wortels beperken of kan hij de stap maken naar het witte Frankrijk? Is misschien een samensmelting van beide culturen mogelijk? Mohammed Mbougar Sarr trekt aan het einde van de roman een duidelijke conclusie, althans over wat een Afrikaanse schrijver moet doen: niet naar de Westerse literaire waarden schrijven, maar bouwen aan Afrikaanse literatuur.
Er is het niveau van de literatuur. Er wordt gebruik gemaakt van allerlei vormen van schrijven: verhalend, essayachtig, brieven. Er wordt gerefereerd naar vele schrijvers. Het thema van het boek dat alle andere overbodig maakt wordt besproken, de moeite die schrijvers doen om het beste boek te schrijven wat ze in zich hebben, het effect van critici op schrijvers en wat Sarr noemt het ‘existentiële dilemma’: schrijven of niet schrijven? Met deze naar Shakespeare knipogende vraagstelling wordt niet voor niets de roman besloten.
De structuur van de roman is een laag op zich. Deze is, hoe kan het ook anders, labyrintisch. Er zijn vele vertellers aan het woord. Er zijn vertellingen binnen vertellingen. Als lezer is het redelijk hard werken om niet te verdwalen.
Al die niveaus klinkt als een zwaar leesavontuur. Maar dat valt mee. De kracht van Sarr is dat hij het allemaal soepel en smeuïg weet op te dienen. Vooral in het begin is het bij wijze van spreken een page turner. Later, in het derde kwart, zakt het naar mijn gevoel wat in. Het meest mooi en overrompelend is ‘boek 1.’ (De roman is opgedeeld in vier boeken.) Daaruit het volgende lange citaat:
Je zou slechts één boek willen schrijven. Diep in je hart weet je dat er slechts één is dat telt: het boek dat alle andere boeken voortbrengt of daardoor wordt aangekondigd. Je zou de biblicide willen schrijven, het boek dat alle andere vermoordt, alle boeken die eraan voorafgingen wegvaagt en alle boeken die in de verleiding zouden kunnen komen erna te ontstaan ontraadt te zwichten voor die waanzin. Met één daad de verzamelde boekenschat afschaffen en bijeenbrengen.
Maar elk boek dat het absolute beoogt, is tot mislukken gedoemd; en juist in het heldere beeld van de aanstaande mislukking klopt het vurige hart van de onderneming. Verlangen naar het absolute, onontkoombare van het niets: dat is waar de scheppingsdaad op neerkomt.
De rampzalige pretentie van het onontbeerlijke boek is dat het de oneindigheid zou kunnen omvatten; het koestert het verlangen het laatste woord te hebben i het lange betoog waarin het de meest recente zin vormt. Maar er bestaat geen laatste woord. Of, als het wel bestaat, komt dit het boek niet toe, aangezien het de mens niet toekomt.
1
Reageer op deze recensie
