Waar blijven de nieuwe inzichten?

Verlokt door de goede recensies en de Librisprijs heb ik dit boek gelezen. Helaas bracht het niet wat ik had gehoopt, te weten een prettige leeservaring en/of verrijkende inzichten.

Om met het eerste te beginnen. Wormmaan levert twee verhalen voor de prijs van een.
Ten eerste de psychologisch gedreven zoektocht van de ik-persoon naar wat zij aanmoet met haar gender. Zij voelt zich vrouw noch man, wat verwarring in de buitenwereld oplevert maar ook een zoektocht naar zelfacceptatie. De stijl waarin zij dit beschrijft is wisselend prachtig (eerste hoofdstuk bijvoorbeeld) en slordig (tegen het einde). Het verhaal heeft op zich voldoende vaart, maar een drijvend plot ontbeert en er is ook geen knetterend conflict, tenzij je de discussie met de 'echte vrouw ' (een alter ego) zo beschouwd. De dialogen met dat alter ego is overigens wel een sterke punt van deze verhaallijn.
Het tweede verhaal rond Ra, eveneens iemand die zich vrouw noch man voelt, speelt zich 10.000 jaar geleden af. Haar verhaal wordt verteld door alle dode zielen, een mooie vondst als vertelstem. Daarmee krijgt haar verhaal in beginsel iets mythisch, alleen de wijze waarmee deze verhaallijn is opgeschreven doet meer denken aan young adult. Ik vond het lastig me in te leven in deze personage. Haar drijfveren en gevoelens kwamen bij mij niet goed door.
Voor beide verhaallijnen geldt: ik heb doorgelezen omdat ik hoopte op een grandioze ontknoping, iets wat alles met elkaar verbond en in ander daglicht stelde. Maar dat gebeurde niet.

Daarmee zijn we bij de verrijking: nieuwe inzichten, anders tegen de dingen aankijken. Ik trof die echter niet aan.
Je moet wel onder een steen gelegen hebben om niets van de maatschappelijke discussie over gender te hebben opgepikt. Sommige mensen voelen zich niet thuis in hun lichaam, oftewel biologisch (man voelt zich vrouw of andersom, of ergens daartussen, of de ene keert zus en de andere keer zo) oftewel sociaal (opgelegde rolpatronen). Heitman maakt dit punt opnieuw. Dat levert mij geen nieuw inzicht op. Overigens wel extra inleving door de wijze waarop ze het beschrijft.
Dan de relatie tussen gender en plantenveredeling/survival of the fittest. Als landbouwkundig ingenieur (studie, niet loopbaan) ben ik bekend met deze principes. We kweken rassen naar onze menselijke behoefte, ook al kunnen die zich nauwelijks in de echte natuur redden (granen, maar ook hondenrassen). Op een eiland verloopt de evolutie bij het ontbreken van predatoren als in een pressure cooker (mini-olifanten, reuzenratten). Okay, leuk dat het nog eens in een roman wordt uitgelegd. Maar dan? Welke nieuwe hypothese volgt hieruit? Wat is het verband met de genderdiscussie? Heitman komt niet verder dan dat bij beiden, veredeling en rolpatronen, de cultuur dwingend optreedt. Tsja, dat werd al in de eerste honderd pagina's duidelijk en is geen inzicht dat mij van de sokken blaast. Teleurgesteld sloot ik dan ook het boek.

Ik besef dat dit een zure recensie is. Daarom wil ik benadrukken dat ik denk dat Marieke Heitman in potentie wel een retegoede schrijver is. Waar zij in Wormmaan nog tastend op zoek is, vindt zij wellicht in nieuwe romans of verhalen meer uitwerking, meer diepgang, geen dalen in stijl en meer plot.