Lezersrecensie
En de lezer, hij ploegde voort
Als er een boekgenre is dat ik al een behoorlijke tijd geleden nog onder de ogen heb gehad, dan is het de Russische klassiekers.
Wat je vroeger goed vond, vind je vandaag niet noodzakelijk even goed of soms slecht, en omgekeerd.
Als ik mijn oude kwoteringen bekijk dan is het verhaal van de Russische klassiekers er een van (bescheiden) hoogtes, en laagtes (Tolstoï “Oorlog en Vrede”: goed; Toergenjev “Vaders en zonen”: redelijk; Gontsjarov “Oblomov”: een keer goed, en een keer slecht; en tenslotte Dostojevski “De gebroeders Karamazov” : slecht, “De speler”: matig, “Misdaad en Straf”: goed).
Tja, wat is er dan uiteindelijk aan de hand met mijn smaak van tegenwoordig voor klassieke literatuur ?
Toevallige omstandigheden gaven me de gelegenheid om Dostojevski’s “Duivels” (in vroegere uitgaven vertaald als “Boze geesten”, of “Demonen”) voor een zacht prijsje aan te schaffen, dus laten we die maar ’s proberen dacht ik.
Zonder al te veel uit te wijden over de inhoud kan de lezer van dit werk best op voorhand op de hoogte zijn waarover dit boek eigenlijk gaat (lees misschien alvorens te beginnen eerst het nawoord als je de versie met de vertaling van Hans Boland hebt, 2008).
Dostojevski (1821-1881) is ooit in zijn jonge leven voor revolutionaire ideeën veroordeeld geweest o.w.v. zijn aanwezigheid op een socialistisch getinte bijeenkomst van de Petrajevski-groep die voor afschaffing van het lijfeigenschap in Rusland pleitte (1849). Na wat aanvankelijk een schijnexecutie leek te zijn bracht hij vier jaar door in een Siberisch werkkamp. Vervolgens voldeed hij militaire dienst, werd nog enkele jaren onder ballingschap gehouden, op medische gronden ontslagen uit de dienst, en tenslotte in 1859 naar Sint-Petersburg teruggekeerd.
In 1872 schreef hij “Duivels” waarin hij de Russische “vernieuwers” (die de stempel van socialisme en liberalisme droegen) belachelijk maakt.
Het verhaal speelt zich af in een provinciestad in de regio van Sint-Petersburg, en wordt verteld door een vriend van de “vernieuwers van de oude generatie”, Stepán Verchovénski en Varvára Stavrógina. Dostojevski beschouwde toen de vernieuwers als nihilisten zonder waarden, zoals familie, huwelijk, tradities, moraal, godsdienst, wetten, de tsaar … .
Waarom kan de lezer hier best kennis van nemen alvorens aan het boek te beginnen ? Omdat hij dit anders maar met veel moeite en geduld te weten zal komen, en alleszins niet in het eerste deel van het boek dat, bij wijze van “inleiding”, op zich al 200 blz. beslaat in deze typische Russische dikke turf van meer dan 700 kopeken.
En het eerste deel is al lastig om doorheen te komen, om verschillende redenen.
Ten eerste : ondanks het feit dat ik zoveel mogelijk een boek probeer te lezen zonder een lijst van de personages te hoeven aanleggen, was dat in dit geval schier onmogelijk (zeker als die voor ons ongewone Russische namen dragen). Resultaat is dat je om de haverklap het boek opzij legt om even vlug te noteren wie nu weeral de bühne is opgestapt, met een korte omschrijving als ID er bij (mijn prikje heeft zo geen lijstje, zelf bij elkaar pennen dus).
Ten tweede : Dostojevski besteedt veel pagina’s aan de introductie van het grote aantal personages en dan vooral aan hun voorgeschiedenissen (en niet zozeer hun uiterlijke of karakterkenmerken) waardoor het lastig voeling krijgen is met het verhaal. Daarbij komt nog dat de beschreven gebeurtenissen zo grotesk en dramatisch zijn dat de lezer overvoerd wordt. De leeservaring loopt alleszins stukken minder. Het kost je een behoorlijke tijd dit allemaal door te ploegen, en het is ook, …
… Ten derde, … verwarrend geschreven. Veel nevenplotjes worden terzijde aangeraakt maar worden soms niet afgemaakt, met heel veel dialoog die duurt en duurt zonder aanwijzing wie nu eigenlijk spreekt, waardoor je halverwege de pagina weer moet terugtellen, ook om te begrijpen wie nu wat vindt en om zo elk personage te doorgronden. Kortom, een verhaalstructuur waar de lezer gemakkelijk in verdwaalt.
Ten vierde : uit andere recensies weet ik dat het onderwerp van deze roman, het midden 19de eeuwse politiek-maatschappelijk klimaat, moeilijk en ondoorgrondelijk is. Door Dostojevski’s (latere) houding t.o.v. ideologische stromingen blijft dit in nevelen gehuld.
(Interessant om weten is dat de figuur van “het opaatje, Karmazinov” eigenlijk geïnspireerd is op de schrijver Toergenjev, tijdsgenoot van Dostojevski, met wie hij een gecompliceerde verhouding had, en die hij verweet in “Vaders en zonen” een te romantisch beeld van het “nihilisme” te schetsen)
Ten vijfde : de vertelstructuur draagt ook niet erg bij aan het begrip ervan. De verteller is zelf een personage in het boek, waarover je echter niets te weten komt, behalve dat zijn initialen “G-v” zijn (?), dat hij “een jongeman is met een klassieke opleiding”, en dat hij “connecties heeft in de hoogste kringen” (aldus “het piepstemmetje van Lipoetin”).
Het tijdsperspectief van deze verteller wisselt ook voortdurend, de ene keer vertelt hij vanuit het moment waarop hij de gebeurtenissen zelf meemaakt, de andere keer vanuit een moment waarop de geschiedenis die wordt beschreven al volledig afgerond is.
Toen ik het einde van het eerste deel begon te naderen, en dacht dat het grootste leed dra achter de rug zou zijn, kwam ik in het laatste hoofdstuk “De alwijze slang” (het hoofdstuk waarin belangrijke protagonisten zoals Nikolái Stavrógin en Pjotr (Stepanovitsj) Verchovénski eindelijk ten huize van Varvára Stavrógina in Sint-Petersburg verschijnen) in een dialoog terecht, die me een flashback gaf naar slecht en paternalistisch geacteerde toneelstukjes in mijn jeugd. Dat hoofdstuk deed voor Pjotr en Nikolái de deur letterlijk open, maar voor mij figuurlijk dicht.
En toen heb ik ook besloten om het zelfde te doen wat ik eerder al met een andere geprezen klassieker had gedaan, nl. het boek “voorlopig parkeren”, om het eventueel in andere tijden (als mijn “kop er wat naar staat”) misschien ’s te heraanvatten. Nu 2 sterren.
Wat je vroeger goed vond, vind je vandaag niet noodzakelijk even goed of soms slecht, en omgekeerd.
Als ik mijn oude kwoteringen bekijk dan is het verhaal van de Russische klassiekers er een van (bescheiden) hoogtes, en laagtes (Tolstoï “Oorlog en Vrede”: goed; Toergenjev “Vaders en zonen”: redelijk; Gontsjarov “Oblomov”: een keer goed, en een keer slecht; en tenslotte Dostojevski “De gebroeders Karamazov” : slecht, “De speler”: matig, “Misdaad en Straf”: goed).
Tja, wat is er dan uiteindelijk aan de hand met mijn smaak van tegenwoordig voor klassieke literatuur ?
Toevallige omstandigheden gaven me de gelegenheid om Dostojevski’s “Duivels” (in vroegere uitgaven vertaald als “Boze geesten”, of “Demonen”) voor een zacht prijsje aan te schaffen, dus laten we die maar ’s proberen dacht ik.
Zonder al te veel uit te wijden over de inhoud kan de lezer van dit werk best op voorhand op de hoogte zijn waarover dit boek eigenlijk gaat (lees misschien alvorens te beginnen eerst het nawoord als je de versie met de vertaling van Hans Boland hebt, 2008).
Dostojevski (1821-1881) is ooit in zijn jonge leven voor revolutionaire ideeën veroordeeld geweest o.w.v. zijn aanwezigheid op een socialistisch getinte bijeenkomst van de Petrajevski-groep die voor afschaffing van het lijfeigenschap in Rusland pleitte (1849). Na wat aanvankelijk een schijnexecutie leek te zijn bracht hij vier jaar door in een Siberisch werkkamp. Vervolgens voldeed hij militaire dienst, werd nog enkele jaren onder ballingschap gehouden, op medische gronden ontslagen uit de dienst, en tenslotte in 1859 naar Sint-Petersburg teruggekeerd.
In 1872 schreef hij “Duivels” waarin hij de Russische “vernieuwers” (die de stempel van socialisme en liberalisme droegen) belachelijk maakt.
Het verhaal speelt zich af in een provinciestad in de regio van Sint-Petersburg, en wordt verteld door een vriend van de “vernieuwers van de oude generatie”, Stepán Verchovénski en Varvára Stavrógina. Dostojevski beschouwde toen de vernieuwers als nihilisten zonder waarden, zoals familie, huwelijk, tradities, moraal, godsdienst, wetten, de tsaar … .
Waarom kan de lezer hier best kennis van nemen alvorens aan het boek te beginnen ? Omdat hij dit anders maar met veel moeite en geduld te weten zal komen, en alleszins niet in het eerste deel van het boek dat, bij wijze van “inleiding”, op zich al 200 blz. beslaat in deze typische Russische dikke turf van meer dan 700 kopeken.
En het eerste deel is al lastig om doorheen te komen, om verschillende redenen.
Ten eerste : ondanks het feit dat ik zoveel mogelijk een boek probeer te lezen zonder een lijst van de personages te hoeven aanleggen, was dat in dit geval schier onmogelijk (zeker als die voor ons ongewone Russische namen dragen). Resultaat is dat je om de haverklap het boek opzij legt om even vlug te noteren wie nu weeral de bühne is opgestapt, met een korte omschrijving als ID er bij (mijn prikje heeft zo geen lijstje, zelf bij elkaar pennen dus).
Ten tweede : Dostojevski besteedt veel pagina’s aan de introductie van het grote aantal personages en dan vooral aan hun voorgeschiedenissen (en niet zozeer hun uiterlijke of karakterkenmerken) waardoor het lastig voeling krijgen is met het verhaal. Daarbij komt nog dat de beschreven gebeurtenissen zo grotesk en dramatisch zijn dat de lezer overvoerd wordt. De leeservaring loopt alleszins stukken minder. Het kost je een behoorlijke tijd dit allemaal door te ploegen, en het is ook, …
… Ten derde, … verwarrend geschreven. Veel nevenplotjes worden terzijde aangeraakt maar worden soms niet afgemaakt, met heel veel dialoog die duurt en duurt zonder aanwijzing wie nu eigenlijk spreekt, waardoor je halverwege de pagina weer moet terugtellen, ook om te begrijpen wie nu wat vindt en om zo elk personage te doorgronden. Kortom, een verhaalstructuur waar de lezer gemakkelijk in verdwaalt.
Ten vierde : uit andere recensies weet ik dat het onderwerp van deze roman, het midden 19de eeuwse politiek-maatschappelijk klimaat, moeilijk en ondoorgrondelijk is. Door Dostojevski’s (latere) houding t.o.v. ideologische stromingen blijft dit in nevelen gehuld.
(Interessant om weten is dat de figuur van “het opaatje, Karmazinov” eigenlijk geïnspireerd is op de schrijver Toergenjev, tijdsgenoot van Dostojevski, met wie hij een gecompliceerde verhouding had, en die hij verweet in “Vaders en zonen” een te romantisch beeld van het “nihilisme” te schetsen)
Ten vijfde : de vertelstructuur draagt ook niet erg bij aan het begrip ervan. De verteller is zelf een personage in het boek, waarover je echter niets te weten komt, behalve dat zijn initialen “G-v” zijn (?), dat hij “een jongeman is met een klassieke opleiding”, en dat hij “connecties heeft in de hoogste kringen” (aldus “het piepstemmetje van Lipoetin”).
Het tijdsperspectief van deze verteller wisselt ook voortdurend, de ene keer vertelt hij vanuit het moment waarop hij de gebeurtenissen zelf meemaakt, de andere keer vanuit een moment waarop de geschiedenis die wordt beschreven al volledig afgerond is.
Toen ik het einde van het eerste deel begon te naderen, en dacht dat het grootste leed dra achter de rug zou zijn, kwam ik in het laatste hoofdstuk “De alwijze slang” (het hoofdstuk waarin belangrijke protagonisten zoals Nikolái Stavrógin en Pjotr (Stepanovitsj) Verchovénski eindelijk ten huize van Varvára Stavrógina in Sint-Petersburg verschijnen) in een dialoog terecht, die me een flashback gaf naar slecht en paternalistisch geacteerde toneelstukjes in mijn jeugd. Dat hoofdstuk deed voor Pjotr en Nikolái de deur letterlijk open, maar voor mij figuurlijk dicht.
En toen heb ik ook besloten om het zelfde te doen wat ik eerder al met een andere geprezen klassieker had gedaan, nl. het boek “voorlopig parkeren”, om het eventueel in andere tijden (als mijn “kop er wat naar staat”) misschien ’s te heraanvatten. Nu 2 sterren.
2
Reageer op deze recensie
