Ontwapenend en beklemmend..

Boek van Hongaarse Nobelprijswinnaar, van wie ik nooit eerder iets las. Dit boek werd voor het eerst gepubliceerd in 1975 nadat het eerder bij verschillende uitgevers geweigerd werd wegens “gebrek aan niveau”. Vervolgens werd het boek pas in 1994 in het Nederlands vertaald en uitgegeven, waarna Kertesz in 2002 de Nobelprijs kreeg. Het boek gelezen hebbend meen ik de eerdere “onderschatting” te begrijpen. Ook ik las eerder al “Is dit een mens” van Primo Levi, een qua gebeurtenissen vergelijkbaar autobiografisch werk. Beiden werden vanuit hun geboorteland op transport naar Auschwitz gezet wegens hun Jood zijn. Grote verschil: Levi was in de 20 en zag vooral in elk mens en elke situatie het mogelijke kwaad, Kertesz was 15 en ziet in eik mens en elke situatie het aanwezige goede of gelukkige. En dit komt op de lezer wonderlijk over. Hij lijkt de wandaden van de Duitsers te begrijpen en bijna te vergoelijken, ziet in medegevangenen aardige en mooie mensen en beschrijft veel van wat hij in de drie opeenvolgende kampen die hij meemaakt -Auschwitz, Buchenwald en Zeitz- als bijna noodzakelijk kwaad. Min of meer terloops beschrijft hij verschrikkingen zoals het feit dat de toename van gaskamermoorden leidt tot 24-uurs diensten voor de kappers. Hij verontschuldigt zich vaak bij bewakers en medegevangenen als iets door zijn -vermeende- toedoen minder vlot verloopt dan de kampdiscipline vereist hetgeen de lezer de wenkbrauwen doet fronsen. Uiteindelijk wordt hij bevrijd -dan 16 of 17 jaar oud- en komt terug in Hongarije. Aldaar ontdekt hij dat zijn vader in het kamp gestorven is; zijn stiefmoeder is elders. Men raadt hem aan vooral “alles wat gekomen is snel te vergeten en verder te gaan met zijn leven”. En dáár wringt het, of -kun je ook zeggen- komt de aap uit de mouw. Het verleden is bekend, de toekomst niet. Wat je weet ken je uit het verleden, niet uit de toekomst. Alles wat gebeurde gebeurde in stappen waar je zelf bij was en waarbij je keuzes maakte, goede en foute. En ook in al het gebeurde en al je stappen waren telkens weer momenten van geluk hoe klein ook, zoals bijvoorbeeld het feit dat hij zó doodziek werd dat hij op de ziekenzaal belandde, waar hij het relatief goed had en dus ook relatief gelukkig was. Aanvankelijk vond ik zijn belevenissen bijna kruiperige beschreven. Gaandeweg besef je dat hij een, wel zeer intelligent, kind was; en na de ontboezemingen op de laatste tien pagina’s denk je hem beter te begrijpen, en snap je ook de titel... Dus wonderlijk en toch ook mooi en beklemmend boek.