Alternatieve geschiedenis, alternatieve geschiedschrijving, speculatieve fictie, uchronie of uchronia, what-if novel, wat-alsroman... Allemaal benamingen voor het literaire genre waarin de auteur vertrekt vanuit een historische werkelijkheid, maar vanaf een bepaald moment voor de gebeurtenissen een ander verloop verzint om zo een nieuwe 'werkelijkheid' te creëren. Het genre is populair en heeft sedert 1995 een eigen internationale prijs, de Sidewise Award for Alternate History, die jaarlijks op de World Science Fiction Convention wordt uitgereikt. In 2012 werd de prijs toegekend aan de Britse auteur C.J. Sansom voor zijn politieke thriller Dominion, bij ons verschenen als Mist over Londen. Daarin grijpt de auteur in de geschiedenis in op 9 mei 1940, om 17u00, enkele uren voordat Winston Churchill 'in de echte geschiedenis' benoemd werd tot premier van het Verenigd Koninkrijk.

Maar dat gebeurt niet, Churchill wordt aan de kant geschoven. Krantenmagnaat Lord Beaverbrook wordt de nieuwe prime minister en de fascistenleider Oswald Mosley wordt aangesteld als home secretary. Groot-Brittannië sluit een vredesakkoord met − lees: geeft zich over aan − nazi-Duitsland. De Queen mag blijven, en met een eigen regering blijft het land schijnbaar autonoom, maar achter de schermen zijn het de nazi's die aan de touwtjes trekken. In de daaropvolgende jaren verwordt Groot-Brittannië stilaan tot een feitelijke vazalstaat van Hitler. Tegen die achtergrond ontplooit Sansom zijn verhaal, dat begint in 1952: Hitler leeft nog, en de nazi's hebben het in vrijwel heel Europa voor het zeggen.

Frank Muncaster is een intelligente maar onopvallende geofysicus, die al zijn hele leven overal en door iedereen wordt uitgesloten, afgestoten, beschimpt, vernederd, uitgelachen vanwege zijn wat aapachtige fysionomie. En juist híj komt door een ongelukkig toeval in het bezit van een verschrikkelijk geheim dat het lot van de wereld kan beslechten. De Amerikanen weten dat, en vragen het Britse verzet alles in het werk te stellen om Muncaster uit handen van de nazi's te houden en naar Amerika te smokkelen. Maar Muncaster is suïcidaal, achterdochtig tegenover iedereen, en werd na een extreme woede-uitbarsting opgesloten in een psychiatrische instelling. In zijn studententijd had Frank echter wel een vriend, David Fitzgerald, nu een ambtenaar die af en toe wat geheime documenten doorspeelt naar het verzet. David krijgt de opdracht contact te zoeken met Frank en de vlucht te organiseren. Maar de nazi's krijgen er lucht van. Gestapo Sturmbannführer Gunther Hoth − sluw, intelligent en een meedogenloze mensenjager − wordt naar Londen gehaald om Muncaster op te sporen. De jacht is geopend. Het is eind 1952, en 'the great smog' maakt van Londen een verduisterde stad...

Voor een auteur van historische romans of thrillers is dit ongetwijfeld een verleidelijk genre: hij kan nu letterlijk zélf geschiedenis schrijven. Wie aldus de Tweede Wereldoorlog onder handen neemt, gaat evenwel een hele uitdaging aan. Geen enkele gebeurtenis uit de moderne geschiedenis was immers zo bepalend voor de wereldorde als WO II. Wie aan het verloop ervan gaat sleutelen, moet dan ook een totaal nieuw wereldbeeld bedenken; de geloofwaardigheid van dat verhaal zal in grote mate afhankelijk zijn van de manier waarop de auteur dit nieuwe beeld weet in te kleuren. In Mist over Londen heeft C.J. Sansom dat prachtig voor elkaar gekregen. Géén wereldoorlog, dus ook géén invasie van geallieerden en géén Dwight D. Eisenhower die zich daaraan kan optrekken om president van de Verenigde Staten te worden. Churchill leeft ondergedoken en is de gezochte leider van de ondergrondse verzetsbeweging, Bertrand Russel zit al jaren opgesloten in een strafkamp vanwege zijn pacifistische filosofie, de Britten werken gewillig mee aan de Jodenvervolging en in 1952 bereidt Berlijn zich voor op de komst van de Olympische Spelen van... 1960! Vaak terloops gemaakte opmerkingen herinneren de lezer er keer op keer aan dat dit een andere wereld is. Het maatschappelijke plaatje klopt helemaal, de details zijn soms grappig, vaak verbazingwekkend en af en toe verontrustend. Het gemak waarmee de Britse bevolking zich laat inpakken door genocidale levensbeschouwing van de nazi's stemt tot nadenken.

De meeste personages leren we kennen aan de hand van talrijke flashbacks. Die geven veel feitelijke informatie, maar de emotionele betrokkenheid blijft oppervlakkig: de lezer leeft wel mee met hun wedervaren, maar echte gevoelsmatige sympathie voor de personages komt maar moeilijk tot stand. Van de jonge ambtenaar David Fitzgerald, het hoofdpersonage, wordt vooral diens innerlijke tweestrijd tussen maatschappelijke verantwoordelijkheid en huwelijkse eerlijkheid 'menselijk' ontplooid: hij verbergt zijn verzetsactiviteiten voor zijn echtgenote Sarah maar moet haar daarom voortdurend beliegen; dat legt een enorme druk op zijn huwelijksleven. Frank Muncaster, de man rond wie het allemaal draait, zien we op een bijna romantische manier ontbolsteren van een uitermate zwak personage tot iemand die uiteindelijk moedig − zij het op een dramatische manier − zijn verantwoordelijkheid neemt.

Het verhaal heeft een spannende ondertoon maar is geen echte thriller, daartoe heeft het te weinig 'body'. De talrijke flashbacks zijn allemaal wel mooie verhaaltjes en meestal relevant, maar af en toe lijken ze het verhaal alleen maar nodeloos te rekken en af te remmen: very un-thrillerish.

Mist over Londen is, zo zal nu wel duidelijk zijn, een goed vertelde, goed doordachte, meeslepende roman, waarin wat meer psychologische diepgang niet had misstaan. Een "what-if novel" die de lezer wil doen nadenken over het gemak waarmee een hele bevolking zich laat verleiden tot aanvaarding van het kwade en die tegelijk een aanklacht is tegen verregaand nationalistisch denken. Een verbazingwekkend en intrigerend verhaal over een wereldorde die had kunnen zijn, maar er gelukkig nooit gekomen is.