Over het lot en hoe ermee om te gaan

Amor Towles (1964, Boston VS) schreef met Graaf in Moskou een historische roman die speelt in Sovjet-Rusland. Hoewel historisch belangrijke gebeurtenissen regelmatig de revue passeren, is het vooral de persoonlijke geschiedenis van Graaf Alexander Iljitsj Rostov. Het boek is mooi geschreven, mooier dan de wat dorre titel suggereert. De oorspronkelijke titel – A Gentleman in Moscow – vangt de sfeer van het boek veel beter. Dit is de tweede roman van Towles. Zijn debuut (Een kwestie van hoffelijkheid; Rules of civility) haalde vele bestsellerlijsten en werd in 15 talen vertaald.

Graaf in Moskou begint met een gedwongen verhuizing. Het is 1922 en Alexander Rostov verblijft in een luxueuze suite in hotel Metropol. Als hij na een middagwandeling terugkeert in het hotel, wordt hij door soldaten opgewacht en per direct overgeplaatst naar een benauwd zolderkamertje. Ondanks of dankzij zijn adellijke afkomst (in Sovjettermen een ‘voormalig persoon’), blijkt de graaf een vindingrijke en eigenzinnige levenskunstenaar te zijn die goed met de wendingen van het lot weet om te gaan.

Want het lot speelt – hoe kan het anders in een dictatuur – een centrale rol. Soms wordt dat letterlijk benoemd: "Maar het Lot zou niet de reputatie hebben die het heeft, als het eenvoudigweg deed wat voor de hand lag." Maar nog fraaier wordt het geïllustreerd door de plotselinge en onverwachte gebeurtenissen die de schikgodinnen in petto blijken te hebben.

Het boek ademt een sfeer van melancholie. Dat komt door het taalgebruik, maar ook de locatie waar zich een groot deel van het verhaal afspeelt, draagt eraan bij. Hotel Metropol is, te midden van het grimmige decor van een maatschappij die zucht onder de terreur van Stalin, een plaats waar menselijkheid centraal staat.

Amor Towles toont zich door terloopse observaties en opmerkingen een veelbelezen man. Daarbij schrijft hij erg beeldend en gebruikt hij zorgvuldige en kleurrijke vergelijkingen. Als iemand in de keuken een armvol sinaasappels meebrengt, schrijft Towles:

"Met het instinct van gedetineerden die ontdekken dat de gevangenispoorten open staan, rolden de afzonderlijke sinaasappels naar alle kanten, om hun kans op ontsnapping te verhogen."

Dat is niet alleen mooi geformuleerd, het is ook een intelligente verwijzing naar de positie van de hoofdpersonen, ten opzichte van de maatschappij waarin ze leven.

Graaf in Moskou neemt je mee door ruim dertig jaar levensgeschiedenis van de hoofdpersoon. En hoewel ergens te lezen valt: “Wij geven het liever niet toe, maar het Lot kiest geen partij”, blijkt dat het Lot toch ook is, hoe je erop reageert. Alexander Rostov is daar een meester in.