Anna de hoofdpersoon?

In dit lijvige boek, bestaande uit acht delen, heeft Tolstoj veel aandacht besteed aan het dagelijks leven van de adel in de Russische steden Moskou en Petersburg. De beschrijvingen van het uitgaande leven, uiterlijk vertoon, politieke verkiezingen en paardenrennen zijn echter langdradig en saai. Hij schetst een akelige leegheid in het leven van deze mensen. Het hoogtepunt in het leven van de vrouw lijkt het bezoek aan een bal en het ontvangen van gasten. Zij is verantwoordelijk voor de opvoeding van de kinderen, maar neemt niet in belangrijke mate deel aan de maatschappij. Zij heeft minder rechten dan de man. De mannen daarentegen voeren veel (politieke) discussies met elkaar, helpen elkaar aan betrekkingen met aanzien en hebben verhoudingen met knappe jonge vrouwen. Buitenechtelijke relaties worden mannen nauwelijks aangerekend, terwijl dit voor de vrouw haar ondergang betekent.

De titel van het boek suggereert dat Anna de belangrijkste persoon in het boek is. Hoewel zij een belangrijke rol speelt in dit boek, zijn er meer karakters die goed worden uitgewerkt. Ondanks de moeilijke omstandigheden waaronder Anna leeft als gevolg van haar buitenechtelijke relatie met vleugeladjudant Vronski, wekt zij geen sympathie. Ze is mooi, ietwat mysterieus en beweegt zich in de hoogte adellijke kringen in het Rusland van de 19e eeuw. Zij is getrouwd met Aleksej Aleksandrovitsj Karenin, een hoge ambtenaar en samen hebben zij een zoon Serjosja. Het is een verstandshuwelijk en weinig liefdevol. Haar man houdt een scheiding tegen, waardoor zij niet kan trouwen met Vronski. Sinds haar buitenechtelijke relatie gaat zij door het leven als een gevallen vrouw. Ze wordt ongelukkig en jaloers. Door haar wantrouwigheid verliest ook haar relatie met Vronski alle glans en deze eindigt dan ook dramatisch. Waar vele lezers lovend spreken over een groots liefdesverhaal, gaat het eerder over ongelukkige relaties en hoe verschillende mensen omgaan met tekortkomingen in hun relaties, een verhaal van alle tijden dus.

Naast Anna Karenina, haar man Aleksej Karenin en Aleksej Vronski zijn er meerdere personen met een belangrijke rol. Zoals de broer van Anna, Stephan Arkadjevitsj Oblonksi (Stiva) en zijn vrouw Darja Aleksandrovna (Dolly). Ook zij worstelen in hun huwelijk met problemen. Dan is er de zus van Dolly, Kitty Sjsjerbatskaja die wordt afgeschilderd als een mooi meisje met een simpele ziel. Beide zussen komen uit een vorstelijke familie. Een andere hoofdpersoon is Konstantin Dmitritsj Levin (Kostja) die uiteindelijk (uit liefde) zal trouwen met Kitty.

Levin is een adellijke landheer. Zijn leven speelt zich niet af in Moskou of Petersburg, maar op het platteland. Hij weet zich geen houding te geven in de stad, verveelt zich daar en is daar duidelijk niet op zijn plaats. Levin zegt hierover zelf dat hij door het langdurige verblijf in Moskou (voorfgaand aan de bevalling van Kitty), waar hij niets anders deed dan redeneren, eten en drinken, geheel en al zijn verstand verloor en dat hij lichaamsbeweging (zoals landarbeid) nodig heeft om zijn karakter niet te schaden. Op het platteland daarentegen is hij helemaal in zijn element. Hij houdt zich bezig met het vraagstuk hoe de Russische landbouw moet hervormen om tot efficiëntie te komen, maar hij heeft ook oog voor de boeren en wil het goede doen. Zo werkt hij ook mee met de boeren op het land, waar hard werken en lange dagen centraal staan. Toch maakt hem dat gelukkig. De beschrijvingen van het boerenleven, de cultuur en het landschap spreken tot de verbeelding en lezen prettig weg, in tegenstelling tot de beschrijving van het uitgaande leven in de steden.

Hoewel de genoemde karakters goed tot leven komen, worden zij vrij eenzijdig geschetst; Anna is vooral ongelukkig en jaloers, Vronski is schatrijk en ijdel, Kitty is simpel, Oblonski legt makkelijk contact en is altijd vrolijk. De adellijke bijfiguren leven vooral voor het uiterlijk vertoon. De uitwerking van de karakters heeft voor mij niet geleidt tot interessante inzichten. Na de eerste zin van het boek ‘Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze.’, had ik gehoopt te kunnen leren hoe deze gezinnen dit ongeluk konden ombuigen of op zijn minst een goede manier vonden om hier mee om te gaan. Aleksej Karenin, de man van Anna, ontwikkelt zich enigszins. De meeste andere karakters blijven echter aanmodderen. Het verhaal zet zich langzaam voort, zonder dat er echt iets gebeurt.

Als de broer van Levin, Nikolaj Dmitritsj Levin, die een losbandig leven leidt, ernstig ziek wordt en overlijdt, dan raakt dit Levin enorm. Vanaf dat moment realiseert hij zich dat aan ieders leven een einde komt en gaat hij zich afvragen welke zin het leven heeft en hoe hij moet leven. Deze overdenkingen maken hem somber.

Een terugkerend thema in het boek is de ontwikkeling van het natuurwetenschappelijk onderwijs en de (schadelijke) gevolgen hiervan, aldus Aleksej Karenin. Hoewel niet iedereen het hier mee eens is, is ook Levin ervan overtuigd dat modern-wetenschappelijke verklaringen van de natuurverschijnselen stap voor stap zijn geloof hebben verdrongen. ‘Woorden als organisme, vernietiging van organismen, onvergankelijkheid van de stof, de wet van behoud van energie, evolutie, waren in plaats van zijn vroeger geloof gekomen. Deze woorden en de daarmee verbonden begrippen waren zeer geschikt voor verstandelijke doeleinden. Maar voor het leven hadden zij generlei waarde …’

Het verlies van het geloof en niet goed weten waartoe het leven dient zijn de grote worstelingen in het leven van Levin. Pas in het achtste deel van het boek vindt Levin antwoorden op deze vragen. Hier worden interessante inzichten geopenbaard die ik de eerste zeven delen heb gemist. Met deze inzichten komt Levin in tegenstelling tot de andere personages verder in zijn leven. Naar mijn mening is Levin de belangrijkste en meest interessante persoon in het boek. Hoe goed Tolstoj waarschijnlijk ook de tijdgeest heeft gevangen in dit lijvige boek, het boek had mij meer kunnen bekoren als het boek volledig aan Levin was gewijd.