Lezersrecensie
Historische non-fictie topper
Opmerking vooraf: middendeel bevat mogelijk spoilers. Wie ze wil vermijden, slaat het middendeel over en leest enkel eerste en laatste alinea.
Europa, 1618 - 1648. Auteur Dick Harrison is de perfecte gids doorheen het complexe labyrint van de dertig jaar durende oorlog. Een confrontatie tussen katholicisme en protestantisme, maar bovenal een oorlog om de macht in Europa. De rivaliserende grootmachten, enerzijds het Heilige Roomse Rijk en anderzijds Frankrijk, Zweden en de Duitse vorstendommen, kozen het verscheurde Duitsland om de geschillen uit te vechten. Het veranderde in een verwoest en leeggeplunderd land, waar burgers en boeren betaalden met bloed. Harrison vertelt het hele verhaal. Bijzondere aandacht geeft hij aan de ervaringen van de mensen die hun wedervaren optekenden in dagboeken, brieven, verslagen en kronieken. Bijzonder is het document dat huurlingsoldaat Peter Hagendorf naliet. Het overspant bijna de hele oorlogsperiode en werd pas vrij recent naar behoren opgemerkt. Het vormt één van de vele pijlers die dit boek schragen.
Het Huis Habsburg was sinds de middeleeuwen een dominante politieke dynastie in Europa. Door huwelijken waren delen van Centraal-Europa en Spanje ingelijfd. Bovendien leverde deze machtige familie meestal de keizer van het Heilige Roomse Rijk. Daarnaast maakten ze van de overheersing van het katholicisme een speerpunt in hun beleid, met keizer Ferdinand II als verpersoonlijking van de katholieke droom. Hij legde zich niet neer bij het protestantse bezit van kerk- en kloostereigendommen die eerder katholiek waren. En protestants geworden, opstandige gebieden wilde hij in het gareel houden. Tegen 1621 zegevierden de Habsburgers op alle fronten en leken ze sterker dan ooit.
Frankrijk liet dat niet gebeuren. Onder leiding van kardinaal Richelieu, Frankrijks machtige en sluwe eerste minister, mengde het land zich in de oorlog en deed er alles aan om de Habsburgers te verzwakken. Terwijl het in eigen land de hugenoten bestreed, smeedde het allianties met de anti-Habsburgers, ongeacht hun geloof.
De Deense koning Christiaan IV wierp zich midden jaren 1620 op als leidende figuur voor de protestantse zaak en betrad het strijdtoneel. Het liep af met een sisser en Denemarken trok zich in 1629 verslagen terug.
Terugkijkend op een lange reeks triomfen waren de Habsburgers op het toppunt van hun succes. Voor keizer Ferdinand II het moment om één van zijn aartskatholieke dromen door te drukken. Hij bepaalde dat “katholieke bezittingen” als kloosters en bisdommen die sinds lang in protestantse handen waren gevallen, moesten worden teruggegeven aan de katholieken. Verontwaardiging alom. Niet in de eerste plaats om het religieuze aspect, des te meer om de keizerlijke machtsontplooiing. Geen enkele vorst, katholiek of protestant, had oorlog gevoerd om onderworpen te worden aan meer keizerlijke macht.
Ferdinand verloor veel steun. Als klap op de vuurpijl kwam vanaf 1630 de Zweedse koning Gustaaf II Adolf meevechten om de Duitse protestanten te redden van de onderdrukking van de keizer. Hij trok de anti-Habsburgers naar zich toe en begon te zegevieren. Niet langer dreven de keizerlijke troepen hun vijanden naar de Oostzee, maar nu trok Zweden met de bondgenoten naar het zuiden. De oorlog verplaatste zich van Pommeren naar Beieren. Voor Ferdinand II werd het een nachtmerrie. Alles wat hij tot dan toe in de oorlog tot stand had gebracht werd tenietgedaan. De opmars van Zweden werd een triomf met een donkere rand, want Gustaaf II Adolf, de meester van de strijdkunst, die in tegenstelling tot de meeste vorsten zijn troepen zelf leidde, sneuvelde op het slagveld. De protestantse zijde bleef achter zonder een natuurlijke leider om de rol over te nemen. Midden jaren 1630 stortte de Zweedse hegemonie in na dicht bij de wurggreep op de keizer te zijn geweest.
Vanaf 1635 was religie geen dominant thema meer in de oorlog. Ferdinand II liet zijn aanspraak op de “katholieke bezittingen” los en gaf zijn plannen op om het katholicisme in heel Duitsland opnieuw in te voeren. Hiermee hoopte hij op vrede en Duitse eenheid. Maar het tegenovergestelde gebeurde. De Zweden eisten compensatie voor hun offers. Tot zo lang bleven ze hun stellingen verdedigen in Duitsland, het land doorkruisen, vernielen en plunderen. Frankrijk steunde de Zweedse eis en stak zelf een tandje bij. Omringd door Habsburgse gebieden, wilden zij die macht fors beknotten.
In 1637 stierf Ferdinand II; zoon Ferdinand III nam zijn plaats in. In de eerste jaren na 1640 werd het duidelijk dat Ferdinand III en bondgenoten niet konden winnen. Richelieu stierf in 1642, Mazarin volgde hem op. Trouw aan de ingeslagen weg, bleef hij vechten tegen de Oostenrijkse en Spaanse Habsburgers. Midden jaren 1640 hadden de verschillende strijdende partijen genoeg van het conflict en begonnen de vredesonderhandelingen. De katholieke zijde koos Munster als onderhandelingsplaats, de protestanten Osnabrück. Terwijl de debatten hoog opliepen ging de oorlog verder, die voor de Habsburgers steeds slechter verliep. Ferdinand III en zijn bondgenoten zagen het met lede ogen aan, werden alsmaar kwetsbaarder en stuurden aan op een snelle beëindiging. Eind 1648 was de Vrede van Westfalen een feit. Alle strijdende partijen legden de wapens neer, Zweden kreeg schadevergoeding, het geloof was niet langer een twistpunt in Duitsland en de Europese hegemonie van het Huis Habsburg werd gebroken.
De kaart van de Europese machthebbers was hertekend. In West-Europa groeide Frankrijk uit tot een dominante, gevreesde speler, ten nadele van de Spaanse tak van de Habsburgers. De Duitse vorstendommen zagen zich bevrijd van het keizerlijke juk. De Oostenrijkse Habsburgers waren verliezers vanuit Duits perspectief, maar konden uitbreiding realiseren in Centraal-Europa, waar ze met hun Donaumonarchie de regio tot 1918 zouden domineren.
Harrison slaagt erin om de ingewikkelde Dertigjarige Oorlog overzichtelijk en boeiend te beschrijven. Als meesterschrijver heeft hij er oog voor dat hij de lezer niet verliest. Telkens op het goede moment resumeert hij, voorziet bijkomende info of voert nieuwe hoofdrolspelers ten tonele. Zij worden steevast geïntroduceerd aan de hand van prachtige biografische portretten. Top is de tweeledige invalshoek die Harrison hanteert: enerzijds het vogelperspectief van de grote lijnen uit de oorlog (politieke beslissingen, veldslagen,…), anderzijds het kikvorsperspectief dat inkijk geeft in menselijke momentopnamen (dagboeknotities, brieven, kronieken,…). Wie dacht dat de oorlog enkel draaide om veldslagen, generaals en soldaten, wordt in dit boek fors tegengesproken. Hele gezinnen, meereizende vrouwen, bewindvoerende heerseressen en dagboekschrijvende nonnen laten zien dat de conflicten ook hun leven fel door elkaar schudde. Lees je dit boek met enige geografische voorkennis van de conflictgebieden, dan is dat zeker een pluspunt. Daarnaast zijn er vele interessante illustraties opgenomen, maar hun kleine formaat en grijsachtige afdruk maken dat ze letterlijk onder de loep moeten worden genomen. Gelukkig voorziet de auteur deskundig commentaar. Knappe veelzijdige historische non-fictie! Een topper in het genre.
*****
Toegevoegd aan mijn lijst "nieuwe tijd": non-fictie boeken die ten minste voor een aanzienlijk deel de nieuwe tijd (1500-1800) belichten.
Europa, 1618 - 1648. Auteur Dick Harrison is de perfecte gids doorheen het complexe labyrint van de dertig jaar durende oorlog. Een confrontatie tussen katholicisme en protestantisme, maar bovenal een oorlog om de macht in Europa. De rivaliserende grootmachten, enerzijds het Heilige Roomse Rijk en anderzijds Frankrijk, Zweden en de Duitse vorstendommen, kozen het verscheurde Duitsland om de geschillen uit te vechten. Het veranderde in een verwoest en leeggeplunderd land, waar burgers en boeren betaalden met bloed. Harrison vertelt het hele verhaal. Bijzondere aandacht geeft hij aan de ervaringen van de mensen die hun wedervaren optekenden in dagboeken, brieven, verslagen en kronieken. Bijzonder is het document dat huurlingsoldaat Peter Hagendorf naliet. Het overspant bijna de hele oorlogsperiode en werd pas vrij recent naar behoren opgemerkt. Het vormt één van de vele pijlers die dit boek schragen.
Het Huis Habsburg was sinds de middeleeuwen een dominante politieke dynastie in Europa. Door huwelijken waren delen van Centraal-Europa en Spanje ingelijfd. Bovendien leverde deze machtige familie meestal de keizer van het Heilige Roomse Rijk. Daarnaast maakten ze van de overheersing van het katholicisme een speerpunt in hun beleid, met keizer Ferdinand II als verpersoonlijking van de katholieke droom. Hij legde zich niet neer bij het protestantse bezit van kerk- en kloostereigendommen die eerder katholiek waren. En protestants geworden, opstandige gebieden wilde hij in het gareel houden. Tegen 1621 zegevierden de Habsburgers op alle fronten en leken ze sterker dan ooit.
Frankrijk liet dat niet gebeuren. Onder leiding van kardinaal Richelieu, Frankrijks machtige en sluwe eerste minister, mengde het land zich in de oorlog en deed er alles aan om de Habsburgers te verzwakken. Terwijl het in eigen land de hugenoten bestreed, smeedde het allianties met de anti-Habsburgers, ongeacht hun geloof.
De Deense koning Christiaan IV wierp zich midden jaren 1620 op als leidende figuur voor de protestantse zaak en betrad het strijdtoneel. Het liep af met een sisser en Denemarken trok zich in 1629 verslagen terug.
Terugkijkend op een lange reeks triomfen waren de Habsburgers op het toppunt van hun succes. Voor keizer Ferdinand II het moment om één van zijn aartskatholieke dromen door te drukken. Hij bepaalde dat “katholieke bezittingen” als kloosters en bisdommen die sinds lang in protestantse handen waren gevallen, moesten worden teruggegeven aan de katholieken. Verontwaardiging alom. Niet in de eerste plaats om het religieuze aspect, des te meer om de keizerlijke machtsontplooiing. Geen enkele vorst, katholiek of protestant, had oorlog gevoerd om onderworpen te worden aan meer keizerlijke macht.
Ferdinand verloor veel steun. Als klap op de vuurpijl kwam vanaf 1630 de Zweedse koning Gustaaf II Adolf meevechten om de Duitse protestanten te redden van de onderdrukking van de keizer. Hij trok de anti-Habsburgers naar zich toe en begon te zegevieren. Niet langer dreven de keizerlijke troepen hun vijanden naar de Oostzee, maar nu trok Zweden met de bondgenoten naar het zuiden. De oorlog verplaatste zich van Pommeren naar Beieren. Voor Ferdinand II werd het een nachtmerrie. Alles wat hij tot dan toe in de oorlog tot stand had gebracht werd tenietgedaan. De opmars van Zweden werd een triomf met een donkere rand, want Gustaaf II Adolf, de meester van de strijdkunst, die in tegenstelling tot de meeste vorsten zijn troepen zelf leidde, sneuvelde op het slagveld. De protestantse zijde bleef achter zonder een natuurlijke leider om de rol over te nemen. Midden jaren 1630 stortte de Zweedse hegemonie in na dicht bij de wurggreep op de keizer te zijn geweest.
Vanaf 1635 was religie geen dominant thema meer in de oorlog. Ferdinand II liet zijn aanspraak op de “katholieke bezittingen” los en gaf zijn plannen op om het katholicisme in heel Duitsland opnieuw in te voeren. Hiermee hoopte hij op vrede en Duitse eenheid. Maar het tegenovergestelde gebeurde. De Zweden eisten compensatie voor hun offers. Tot zo lang bleven ze hun stellingen verdedigen in Duitsland, het land doorkruisen, vernielen en plunderen. Frankrijk steunde de Zweedse eis en stak zelf een tandje bij. Omringd door Habsburgse gebieden, wilden zij die macht fors beknotten.
In 1637 stierf Ferdinand II; zoon Ferdinand III nam zijn plaats in. In de eerste jaren na 1640 werd het duidelijk dat Ferdinand III en bondgenoten niet konden winnen. Richelieu stierf in 1642, Mazarin volgde hem op. Trouw aan de ingeslagen weg, bleef hij vechten tegen de Oostenrijkse en Spaanse Habsburgers. Midden jaren 1640 hadden de verschillende strijdende partijen genoeg van het conflict en begonnen de vredesonderhandelingen. De katholieke zijde koos Munster als onderhandelingsplaats, de protestanten Osnabrück. Terwijl de debatten hoog opliepen ging de oorlog verder, die voor de Habsburgers steeds slechter verliep. Ferdinand III en zijn bondgenoten zagen het met lede ogen aan, werden alsmaar kwetsbaarder en stuurden aan op een snelle beëindiging. Eind 1648 was de Vrede van Westfalen een feit. Alle strijdende partijen legden de wapens neer, Zweden kreeg schadevergoeding, het geloof was niet langer een twistpunt in Duitsland en de Europese hegemonie van het Huis Habsburg werd gebroken.
De kaart van de Europese machthebbers was hertekend. In West-Europa groeide Frankrijk uit tot een dominante, gevreesde speler, ten nadele van de Spaanse tak van de Habsburgers. De Duitse vorstendommen zagen zich bevrijd van het keizerlijke juk. De Oostenrijkse Habsburgers waren verliezers vanuit Duits perspectief, maar konden uitbreiding realiseren in Centraal-Europa, waar ze met hun Donaumonarchie de regio tot 1918 zouden domineren.
Harrison slaagt erin om de ingewikkelde Dertigjarige Oorlog overzichtelijk en boeiend te beschrijven. Als meesterschrijver heeft hij er oog voor dat hij de lezer niet verliest. Telkens op het goede moment resumeert hij, voorziet bijkomende info of voert nieuwe hoofdrolspelers ten tonele. Zij worden steevast geïntroduceerd aan de hand van prachtige biografische portretten. Top is de tweeledige invalshoek die Harrison hanteert: enerzijds het vogelperspectief van de grote lijnen uit de oorlog (politieke beslissingen, veldslagen,…), anderzijds het kikvorsperspectief dat inkijk geeft in menselijke momentopnamen (dagboeknotities, brieven, kronieken,…). Wie dacht dat de oorlog enkel draaide om veldslagen, generaals en soldaten, wordt in dit boek fors tegengesproken. Hele gezinnen, meereizende vrouwen, bewindvoerende heerseressen en dagboekschrijvende nonnen laten zien dat de conflicten ook hun leven fel door elkaar schudde. Lees je dit boek met enige geografische voorkennis van de conflictgebieden, dan is dat zeker een pluspunt. Daarnaast zijn er vele interessante illustraties opgenomen, maar hun kleine formaat en grijsachtige afdruk maken dat ze letterlijk onder de loep moeten worden genomen. Gelukkig voorziet de auteur deskundig commentaar. Knappe veelzijdige historische non-fictie! Een topper in het genre.
*****
Toegevoegd aan mijn lijst "nieuwe tijd": non-fictie boeken die ten minste voor een aanzienlijk deel de nieuwe tijd (1500-1800) belichten.
2
Reageer op deze recensie
Meer recensies van TomD
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
