Diep dystopische roman

Tussen Ferrara en de zee (Emilia-Romagna, Italië), dec 1947. Edgardo Limentani (45), een joodse advocaat en grootgrondbezitter, staat vroeg op om te gaan jagen. Op jacht? In december? De kans is groot dat hij niets zal schieten! Toch waagt hij het erop. Even weg van alle dingen, die hij thuis vaak moet verdringen… Zijn huwelijk bijvoorbeeld. Hoe lang slapen ze al niet meer samen, Nives en hij? Nives, de katholieke boerenmeid van in de 30 aan wie hij zijn bezit vermaakte en die zijn maîtresse werd op zijn landgoed La Montina. Zijn landgoed! Hij wil er niet aan denken hoe hij er de laatste keer opstandig bejegend werd door landarbeiders die herziening van hun arbeidsovereenkomst eisten. Ja, de tijden zijn veranderd. Hun hoed afnemen voor een heer is er niet meer bij. De socialistisch-communistische opmars heeft wat teweeg gebracht… Een goede, ouderwetse jachtpartij kan misschien soelaas bieden! Door de oorlog en zijn verblijf van anderhalf jaar in Zwitserland, is het er lang niet meer van gekomen. Hij wil zoals vroeger naar de “kunstmeren”, ogenschijnlijk stilstaand water dat in werkelijkheid met de zee verbonden is. Wat brengt hem de jachtpartij? Wie ontmoet hij? Hoe kan Edgardo zijn geluk hervinden?

“De reiger” van Giorgio Bassani (1916-2000) is het vijfde deel van het zesluik “Het verhaal van Ferrara”. Dit boek speelt zich grotendeels buiten Ferrara af, in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog. Het belicht één dag – haast van minuut tot minuut - uit het leven van een joodse aristocraat wiens wereld in 15 jaar totaal is veranderd. Hij zag de opkomst van het fascisme, huwde ten tijde van de rassenwetten met een niet-joodse en vermaakte zijn bezit aan haar. Na de oorlog wordt hij bedreigd door de andere zijde van het politieke spectrum. Edgardo voelt dat er in geen van deze regimes – allebei gericht op uitsluiting - nog plaats is voor hem. Wie voorheen dreigend en minachtend keek, doet nu onderdanig en vleiend. En omgekeerd… Teneergeslagen door een onzegbare angst en een hopeloze verslagenheid, raakt hij zijn pedalen kwijt.
Giorgio Bassani is een klasbak van een schrijver. Dat merk je meteen. Deze diep dystopische roman zit boordevol symboliek. Dit stuk trage, heel trage literatuur, past uitstekend bij het lome, lethargische gedrag van Edgardo. Het boek is weergaloos opgebouwd. Vanuit die ene, tot in de details beschreven lange dag die we als lezer aan de zijde van Edgardo beleven, krijgen we niet alleen zicht op Ferrara en omgeving, maar tevens op een halve eeuw familiale, regionale en Italiaanse geschiedenis. De karakters van Edgardo en enkele nevenfiguren zijn minutieus uitgewerkt; Bassani geeft je het gevoel dat je bij elk van hen decennia van hun leven kan overschouwen, wat de personages diepgang verleent en de veranderende tijdsgeest tot uitdrukking brengt. Net als in de meeste van zijn andere werken, benoemt de auteur niet de concrete oorlogsgruwelen. Liever belicht hij de onderstroom, de gevoelens en de psychologische aspecten. Want ook de levens van wie niet in de kampen heeft gezeten, zijn aangetast. Maar helaas, dit moeilijk toegankelijke boek heeft bij lange na niet de dynamiek van delen 1 “(Buiten de muren”), 2 (“De gouden bril”) en 3 (“De tuin van de familie Finzi-Contini”) – die ik allemaal 4* gaf - uit het zesluik. Ik kreeg weinig binding met de hoofdpersoon, zoals ik ook reeds in deel 4 (“Achter de deur”) ervaarde.
Literair gezien is dit ongetwijfeld 4* waard, maar de leesbeleving in acht genomen – het trage ging me na een tijd vervelen - strand ik op 3.

***
Toegevoegd aan mijn lijst "Italië": Literatuur van Italiaanse auteurs of van niet-Italiaanse schrijvers waarin Italië een belangrijke rol speelt.