Trojka hier, trojka daar… in de Russische winter kan van álles gebeuren

Potapov keek om zich heen. Naast het prieel was een paadje vrijgemaakt. Achter hem stond een jonge vrouw. Op haar wangen en wimpers dooide sneeuw. Ze pakte hem bij zijn mouw en leidde hem langs het schoongemaakte paadje. ‘Komt u mee, anders vat u kou...’

Ja, in de Russische winter kan van álles gebeuren. Romantische verwikkelingen, ontvoeringen, veldslagen… En van die leugenachtige sovjettoestanden. Wat dacht je bijvoorbeeld van het openingsverhaal? Een zwoeger zeult een kerstboom door de Moskouse sneeuw. De boom wordt door een militieman afgepakt. Even later komen ze elkaar in het huis van de zwoeger tegen - zo’n typisch Russische, zuur-grappige ontmoeting waarbij ’s mensen laagste instincten bovenkomen. Het soort verhalen waar de inmiddels 85-jarige dissident en satirist Vladimir Vojnovitsj in gespecialiseerd is.

En dan het verhaal waar deze recensie mee begint: Sneeuw van Konstantin Paustovski (1892 – 1968). Een vrouw vlucht uit belegerd Moskou, een man vecht ergens ver weg in de oorlog... Ze hebben elkaar nog nooit gezien, maar zij is in het huis van zijn vader terechtgekomen. Die overlijdt, maar in brieven van de zoon – die van niets weet, leest ze hoe hij zich het huis voorstelt waar hij zo naar verlangt. Ze knapt het prieeltje op, maakt het paadje vrij, steekt de kaarsjes aan, en dan … en dan … Een verhaal als een groot glas Glühwein na een lange winterwandeling.

Van een heel andere orde is Kameraad Brak van Gaito Gazdanov (1903 – 1971), die vluchtte uit de USSR en lang in Parijs en München woonde. De goegemeente is verbijsterd als Tatiana op haar paard de sneeuw in galoppeert en kiest voor de revolutie - tot de dood erop volgt. Zo staan er nog wel meer wrede verhalen in deze bundel, zoals Een huwelijk, een Kerstfeest van Fjodor Dostojevski (1821 -1881). Een engerd schaakt een jong meisje en de ik-figuur ziet het met verbijstering aan.

In Ida van Ivan Boenin (1870 - 1953) wordt er eentje gek van bewondering voor een schoonheid: we mogen even ruiken aan de bloemrijke beschrijvingen waar Russische auteurs (Tolstoi voorop) zo bekend om zijn.            

Haar huid had een gelijkmatige warme tint, als van een vroege appel, en de kleur van haar viooltjesblauwe ogen was levendig, vol…

Gevoelens met een diepte die volgens meesterfilmer Andrej Tarkovski (1932 -1986) door ons klompendansende polderaars niet begrepen kúnnen worden: wij hebben gewoon niet genoeg geleden. Niet alle verhalen zijn in het boek zijn dramatisch, en lang niet alle auteurs in dit boek leefden zelf van leed doortrokken levens. (Tsjechov en Boenin waren zelfs rijke landheren, maar in hun tijd hoefde je kop maar uit het raam te steken om een hoop ellende te zien.

‘Neem contact op voor een interview’ staat er onderaan de perstekst. Hoe aandoenlijk: sommige auteurs zijn al meer dan honderd jaar dood. Gelukkig er zijn ook verhalen van een 20e-eeuwse schrijvers opgenomen. Een paar leven zelfs nog! Maar goed ook – we zouden bijna vergeten dat er nog steeds literatuur gepubliceerd wordt daar aan de Moskwa.

Met ‘de Russen’ is het een beetje als met opera: zij die het weten kunnen zijn er vol van, maar de gemiddelde Hebbanner denkt al gauw ‘moeilijk, laat maar’. Beter dan met 1.500 pagina’s zware kost als Oorlog en Vrede is het dan met dit lichte menu te beginnen. Een beetje voor de hand liggend, met Gogols Jas en het onvermijdelijke fragment uit Pasternaks door de weëe Amerikaanse verfilming voor eeuwig met bontmutsromantiek besmette Dokter Zjivago, maar ook met leuke verrassingen. Dat maakt deze bundel lekker toegankelijk.