Gedurfd intelligent

Maarten van der Graaff (1987) heeft twee dichtbundels op zijn naam; Vluchtautogedichten, waarvoor hij de C. Buddingh’-prijs in ontvangst mocht nemen en Dood werk waarmee hij de J.C. Bloem-poëzieprijs in de wacht sleepte. Zijn debuutroman Wormen en engelen verscheen in 2017 bij Atlas Contact.

Van der Graaff groeide zelf op in een gereformeerd gezin op Goeree-Overflakkee, waar een groot gedeelte van zijn debuutroman zich afspeelt. Door het Flakkeese dialect te gebruiken in zijn roman benadrukt Van der Graaff het verschil tussen de plek waar hoofdpersonage Bram opgroeide en de plek waar hij als student later terechtkwam, de overkant, Utrecht. Een clichéverhaal loert op de achtergrond, de zoektocht, het studentenleven, het afzetten tegen de afkomst, het opgroeien.

Verfrissend genoeg ziet Van der Graaff, of in elk geval zijn hoofdpersonage, deze valkuilen zelf ook.

"Een jeugd op het platteland, in de gereformeerde kerk, gevolgd door de trek naar de stad. Secularisatie voor seculieren verklaard. Het is een bekend Nederlands recept: verwijdering van ouders en familie, heimwee vermengd met triomf, ontluikend kunstenaarschap (onbegrepen in de oude kring). Dan dient een nieuwe familie van interssante vrienden en geliefden zich aan, seksuele emancipatie en opwaartse mobiliteit volgen, gesymboliseerd door muziek, feesten, romans, exposities, films. De ontwikkeling richting een groter individualisme is voltooid."

Dit zelfbewuste metaniveau maakt de debuutroman interessant en zorgt voor veel mooi inzichten in het leven als individu en in de huidige Nederlandse maatschappij.

Origineel is het om geloof zo’n groot thema te maken in een roman die zo duidelijk een product van deze tijd en cultuur is. De christelijke cultuur en kerkgeschiedenis en citaten uit de Bijbel tegenover, maar net zo goed in samenspraak met, verwijzingen naar hedendaagse literatuur en cultuurfilosofen of kunstenaars. Een kijk op geloof met oprechte interesse, kritisch maar niet veroordelend, positief maar zeker niet verheerlijkend.

“De zelfvernedering van gelovigen, die verborgen kracht van de verachte Jehova’s getuige die toch weer bij het volgende huis aanbelt, is iets oneindig aanstootgevends en krachtigs.”

Intelligent dus, ook in de manier waarop het verhaal gestructureerd is. Er is sprake van een grove chronologische lijn, maar daarbinnen vinden verschillende kleine sprongen in de tijd plaats. Het houdt de lezer bij de les, maar voegt ook toe aan de vlotheid van het verhaal en stoort niet.

Wormen en engelen is een bijzonder debuut, geschikt voor iedereen die van filosofische overpeinzingen, een analytische blik op de wereld om ons heen of een uiteenzetting van het Christelijke geloof in Nederland houdt. Van Van der Graaff kunnen we nog veel leren.