Intieme kijk op 'zwart' Amerika

Christine Otten (1961) keert met dit boek terug naar haar geliefde ‘Last Poets’. Ze is journalist, auteur, performer en theatermaker. Ze is werkzaam geweest als journalist voor onder andere De Groene Amsterdammer en Vrij Nederland. Ze debuteerde in 1995 met de roman Blauw metaal. In 2004 brak ze door met haar roman De laatste dichters, die genomineerd werd voor de Libris Literatuur Prijs. In 2011 verzorgde ze samen met fotokunstenaar Erik Kessels het boekenweekessay Good luck.

Tijdens het lezen van Als ik naar jou kijk, zie ik mezelf ga je als lezer van plaats naar plaats door Amerika, mee met Otten. Ze ontmoet steeds nieuwe mensen, of bekenden in andere situaties. De verhalen die daardoor ontstaan zijn gevarieerd en gaan van bedroefd naar hoopvol en in sommige gevallen neigt het zelfs naar een vleugje boosheid. De smeltkroes van persoonlijke verhalen, geschiedenislessen en maatschappelijke problemen geeft een gevarieerd beeld van ‘zwart’ Amerika, soms in relatie tot heel belangrijke gebeurtenissen zoals de vernielingen door orkaan Katrina en de aanslagen van 9/11.

De vlotte schrijfstijl en de onderverdeling in vrij korte hoofdstukken zorgt ervoor dat dit een erg aangenaam boek is om te lezen. Hoe ver je er dan als lezer zelf in opgaat zal een persoonlijke kwestie zijn. Wil je verder nadenken over de maatschappelijke problemen die aangestipt worden in de verhalen of lees je dit boek en leg je de informatie naast je neer als je het uit hebt? Sommige scènes zullen zoveel indruk maken dat ze je in ieder geval een hele tijd bij zullen blijven.

‘Weet je wat de grootste schande is voor een zwarte in Amerika? Niets weten over je achtergrond, je eigen blackness, worden beschouwd als een verrader van je ras. Dat is het allerergste. Dus wanneer iemand tegen je zegt: “Jij bent niet echt zwart”, is dat een veel grotere belediging dan voor nigger te worden uitgescholden.’

Dit zegt Aaron Dworkin, oprichter en president van Sphinx, de organisatie die Afro-Amerikaanse en latino klassieke musici promoot in Amerika.

In de proloog gooit Otten al direct de knuppel in het hoenderhok door over culturele toe-eigening te praten en de volgende vraag te stellen: ‘Mág je als witte schrijver eigenlijk wel de vrijheid nemen om vanuit zwarte karakters te schrijven?’.  Otten geeft duidelijk aan dat zij daar op een andere manier naar kijkt. Ze zegt zelf ‘onbevangen te zijn en een onvermogen te hebben in hokjes te denken’. Ze heeft de afgelopen zestien jaar rondgetrokken door ‘zwart’ Amerika en heeft geleerd ‘achter de etalage te kijken die mensen vaak voor zichzelf inrichten uit zelfbehoud’, maar vaak was ze zich wel bewust van haar ‘witheid’.

Deze inleiding kadert de verhalen die volgen en zorgt ervoor dat je als lezer het boek meer apprecieert. Het is niet de bedoeling van Otten om iemand tegen de haren in strijken, maar toch kan dat al snel gebeuren. De kracht die er vanuit gaat om ondanks dat toch je eigen weg te volgen en zo de kans te krijgen om de verhalen te horen die al de personen uit dit boek te vertellen hebben, zorgt ervoor dat je je als lezer gelukkig prijst. Je krijgt namelijk de kans om deze verhalen óók te horen. En dit gebeurt op een heel andere wijze als in de ‘normale’ media. Dit voelt veel intiemer. Om als lezer ook een gezicht bij de verhalen te krijgen, zijn er zwart-wit foto’s van enkele kernpersonen opgenomen. De portretten zijn vaak heel sfeervol en dragen zeker ook bij tot de algehele sfeer van het boek. Donker? Ja, misschien wel, maar met een kunstzinnige toon.

Eigenlijk is het hele boek erg sfeervol, maar dan niet op een frivole manier. Eerder grimmig en uitdagend. Als je bijpassende video’s zoekt van ‘The Last Poets’ dan kan er alleen maar gezegd worden dat Otten dit in haar boek heel goed heeft weten neerzetten, alleen door woorden te gebruiken. Vastberadenheid om verandering teweeg te brengen, het streven naar gelijkheid. Bijna op elke bladzijde van Als ik naar jou kijk, zie ik mezelf zijn deze gevoelens te vinden. Een boek over het vechten met je demonen, of deze nu tastbaar zijn of niet.