'Geen mens is in staat om levenslang te rouwen'

Wat een prachtige debuutroman van Anne Neijzen! Met Zoutberg weet de auteur haar lezers van begin tot eind te boeien. Het verhaal pakt je onmiddellijk en verteltechnisch zit het boek knap in elkaar.

Oscar en Paul, twee tachtigjarige mannen, hebben ooit een hechte vriendschap gehad. Bloedbroeders waren ze, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog is het verschrikkelijk misgegaan, waardoor de mannen blijvend getekend zijn. Oscar doet zijn uiterste best om in contact te komen met Paul, die op zijn beurt het contact juist afhoudt. Totdat Oscar de zoon van Paul bij zijn pogingen betrekt. Paul besluit de confrontatie met zijn jeugdvriend aan te gaan.

Vanaf het eerste hoofdstuk bouwt Neijzen de spanning goed en zorgvuldig op. Dit eerste hoofdstuk bestaat uit drie zinnen, die veelzeggend zijn: 'Bijna zeventig jaar heb ik op hem gewacht. Elke dag. Nu is hij gekomen.' Uit deze zinnen spreekt hoop, heel veel hoop. Tegelijkertijd is dit alle ruimte die Oscar krijgt voordat Paul aan het woord wordt gelaten. Het lijkt metaforisch voor de ruimte die Paul Oscar laat in zijn leven.

Paul onderhoudt een moeizame relatie met zijn zoon Rebus. Met een leeftijdsverschil van vijftig jaar, is het simpel om te zeggen dat dit een leeftijdsprobleem is. Maar dat knaagt en Paul weet heel goed wat de echte oorzaak is: hij had geen idee hoe een echte vader-zoonrelatie eruit zou moeten zien. Hij weet niet eens wat het is om een kind met een vader te zijn: 'vader en ik: niets van over. Rebus en ik: nooit iets geworden.' Het mislukte vaderschap maakt Paul verdrietig, verdrietiger dan goed voor hem is. De laatste tijd lukt het hem nauwelijks om de herinneringen weg te duwen. In een poging om de relatie te verbeteren, neemt Paul Rebus mee naar het dorp waar Paul vroeger, samen met zijn ouders, woonde en waar hij de oorlog doorbracht. Stukje bij beetje neemt Neijzen de lezer mee in het levensverhaal van Paul.

Oscar krijgt veel minder de ruimte om zijn verhaal te doen. Hij leeft in Spanje, waar zijn familie na de oorlog naartoe is uitgeweken. Urenlang zit hij in zijn schuur, afgezonderd van de buitenwereld, waar hij zijn verhaal zo vaak hij kan aan zichzelf vertelt. Opdat het niet vergeten wordt. Ziehier de tegenstelling: Paul doet zijn uiterste best om de herinneringen, die steeds harder tegen de deksel duwen, op de plek te houden; Oscar doet veel moeite om zijn herinneringen levendig te houden. Het is een solide bouwwerk geworden, dat hem volledig in zijn greep heeft. Hij staat in de wacht, al achtenzestig jaar, en zijn vrouw Amelia is de enige zwakte die hij zichzelf heeft toegestaan.

Verantwoordelijkheid, verraad, schaamte, schuld, wraak: het zijn grote thema's, maar Neijzen gaat ze in haar debuutroman niet uit de weg. Met originele beeldspraak weet ze de lezer te raken. 'Schaamte is een wollige schimmel die zich in elke holte van je lichaam nestelt, de organen met een witte laag bedekt en alles trager doet stromen door mee te liften met het bloed dat door de aders wordt gepompt totdat hij uiteindelijk de bloedbaan verstopt.' Ogenschijnlijk gemakkelijk laat ze beide verhalen langs elkaar lopen, elkaar soms even rakend, om vervolgens weer uit elkaar te gaan. Handig speelt ze met de tijd: het boek begint midden in het verhaal, -in medias res-, in een cel in Spanje. Door Paul daar zijn levensverhaal te laten schrijven, worden we mee teruggenomen in de tijd, net zolang totdat we het hele verhaal kennen. Het deksel is eraf, de herinneringen zijn vrijgelaten, iedereen staat weer met zijn voeten in het heden.

Wie denkt dat Zoutberg uiteindelijk toch een feelgoodverhaal is, komt bedrogen uit. Het eind is veelzeggend: 'En nu? Stug concentreer ik mij op de witte strepen die gelijkmatig langs mij heen schieten en achter mij verdwijnen.' Paul gaat naar huis. De lezer blijft achter.