Non fictie lees als een spannend boek

Met het boek Tabé Java , Tabé Indië heeft Ronald Nijboer niet enkel een boek geschreven dat gebaseerd is op brieven en foto’s van zijn overleden opa Evert jan Nijboer. Door zijn nieuwsgierigheid om bij onbegrepen passages in de brieven verder toe zoeken in andere bronnen , boort hij details aan die tot nu toe bij velen vrij onbekend zijn gebleven.
Wat te denken bijvoorbeeld van de ontvangst van het schip de Stirling Castle , die de mannen naar Indie bracht, in een Australische haven. Eerst feestelijk onthaal, maar dat bleek te zijn voor de meegereisde Australische piloten die meegevochten hadden in de Tweede wereldoorlog. Nadat deze van boord waren sloeg de stemming van de bevolking om en werd vijandig naar de Nederlanders gedemonstreerd vanwege de anti koloniale gevoelens.
Zelfs een filmfragment over deze demonstraties vond Nijboer na goed zoeken terug! Duidelijk beschrijft hij hoe de Nederlandse propaganda van overheidswege in die tijd werkte! Als je het niet eens was met het herstel van de koloniale verhoudingen (lees veilig stellen van de Nederlandse belangen in Indië/ Indonesië) werd je weggezet als communist. Dit overkwam dus zowel de demonstranten op de Australische kades als de filmer van deze demonstraties , de Nederlander Joris Ivens!
Ook het ontbreken van enige vorm van organisatie bij de start van de militaire actie is vaak onderbelicht gebleven. Nijboer leest over het heen en weer varen in de wateren rond Australië, de militaire leiding die geen idee had wat de volgende stap zou zijn, het ontbreken van officieren bij de eerste landingen! “ze begonnen met letterlijk niets, geen materiaal, geen gereedschap, geen organisatie”.
Maar het moreel van de jonge soldaten (opa behoorde, samen met zijn broer Gerrit Jan bij de eerste Nederlanders die vrijwillig gingen) bleef ongebroken! Nijboer toont dit duidelijk aan door fragmenten uit de brieven die zijn opa naar het thuisfront stuurde. “ Ik hoop … om straks Indië vrij te maken van de extremisten want dat schorem …. is meer een roversbende en een moordenaarsgroep”.
Naast alle gevechtshandelingen lijkt Evert Jan geraakt door de totaal andere wereld (natuur en cultuur) waar hij als eenvoudige boerenzoon in terecht is gekomen. “een prachtomgeving waar we overal langs kwamen. Mooie groenende bergen, de palmbomen, de piangs…” en “we luieren hier tussen de inlanders die ons soms bewonderend, soms iets wantrouwend aankijken.”
Pas verder in het boek zie je de stemming omslaan. Door de twijfelende politiek en de nieuwe wijze van oorlog voeren (guerilla) raakten de mannen gefrustreerd in de uitvoering van hun taken. Op een, volgens Evert Jan onjuist moment (augustus 1947)wordt het bevel “staakt het vuren” gegeven . ”hadden we nog een week gehad dan was het gebeurd geweest met Bung Karno en zijn aanhangers”
Tel daarbij de onzekerheid over dood en leven, de onwetendheid van het thuisfront over de feitelijke situatie “wat zou het mooi zijn wanneer men in Holland eens een juist begrip toonde voor de schone taak van ons…” dan lijkt het bijna wonderbaarlijk dat Evert Jan vertrouwen houdt in een goede afloop, dwz verjagen van de ‘extremisten’ (= vrijheidsstrijders) en het rust brengen onder de Indische bevolking (= de koloniale verhoudingen herstellen.
Aan het eind voelen de mannen zich verraden door de steeds weer nieuwe toezeggingen van de Nederlandse regering aan de Indonesische republikeinen. Evert Jan beschrijft steeds meer ontsporingen van geweld tegen “de extremisten”, en moet nu als fotograaf de afdeling rechercheonderzoek en ongevallen ondersteunen met gefotografeerd bewijsmateriaal. Nijboer vindt bij zijn naspeuringen vele enveloppen met fotomateriaal, uiteenlopend van militaire parades tot verminkte lijken. Haast voyeuristisch probeert hij te begrijpen wat zijn opa heeft meegemaakt.
Niet alleen lezend in de brieven en kijkend naar de foto’s maar ook door daadwerkelijk de beschreven plekken te bezoeken probeert Nijboer het handelen en denken van zijn opa te reconstrueren en zo goed mogelijk te begrijpen. Ook de uitstapjes van Evert Jan met verschillende vriendinnen reist hij na, in het streng gereformeerde milieu waaruit hij kwam werden verdere vrijheden op het gebied van omgang met de andere sekse niet getolereerd.
Uiteindelijk vertrekt Evert Jan op 27 februari 1948 terug naar Nederland. De dagboeken stoppen abrupt in 1949. De schrijver suggereert dat terug in Nederland het minder opwindend is om te schrijven over een curus boekhouden dan over patrouilles op Java.
In een epiloog vermeld Nijboer hoe hij na het lezen van de brieven met de nabestaande familieleden en zijn eigen herinnering aan zijn opa probeert het beeld van zijn opa en zijn broer Gerrit Jan compleet te krijgen. Zijn koppigheid, het gevoel niet begrepen te worden na terugkomst uit Indië. De nieuwe liefde die hij vond na een diepe persoonlijke crisis met drank en verloren zelfvertrouwen, het na verloop van tijd af en toe contact zoeken met oude strijdmakkers maar toch vooral ook het zwijgen over zijn Indië tijd.
Pas na de dood van zijn broer en strijdmakker Gerrit Jan toonde Evert Jan zich genuanceerder over zijn tijd in Indië. Dit blijkt uit opmerkingen die Evert Jan plaatst bij herlezing van correspondentie tussen de twee broers uit die tijd.
Ronald Nijboer sluit af met de constatering dat hij dankzij de nalatenschap en de daaropvolgende zoektocht, zijn opa beter heeft leren kennen dan dat hij ooit had durven hopen. En vervolgens de lezer van Tabé Java , Tabé Indië met hem.