Indrukwekkend verhaal over kleurrijke jeugd

Tegenwoordig is Trevor Noah een succesvol comedian en presentator, maar in zijn jeugd was hij een van de vele kansarme jongeren in Zuid-Afrika. In een land dat gebukt ging onder het apartheidsregime was zijn geboorte een misdaad waarvoor zijn hele gezin gearresteerd had kunnen worden. Hoewel zijn moeder met succes creatieve manieren bedacht om veilig te zijn, leefden ze in angst. Toen de apartheid in 1990 in naam werd afgeschaft werd zijn leven er niet meteen gemakkelijker op. Als kind van een blanke vader en een zwarte moeder hoorde hij nergens echt bij. Voortdurend zocht hij naar manieren om zijn leven makkelijker te maken. Eerlijk vertelt hij hoe de armoede en de vooroordelen over getinte mannen hem dwongen tot kleine overtredingen en over het voorval dat hem uiteindelijk de kracht gaf om zijn verleden achter zich te laten.

Het levensverhaal van Noah komt echt binnen. Het laat je stilstaan bij de gruwelen van de apartheid. Het is schokkend om je te realiseren dat dit alles nog niet eens zo lang geleden is en dat Zuid-Afrika nog steeds met de gevolgen van dit regime kampt. Noah beschrijft met flair enkele opvallende voorvallen uit zijn jeugd en geeft zo een beeld van hoe het is om als zwarte jongere of kleurling op te groeien. Hij zet zijn comedianervaring en zijn kennis over retorische middelen in om zijn boodschap kracht bij te zetten. Toch wordt het nooit te zwaar, door de humoristische manier waarop hij zijn verhaal vertelt en de grappige voorvallen die hij gebruikt om zijn punt te maken.
Noah heeft interessante theorieën en inzichten over discriminatie en het effect van taal, die soms verrassend logisch zijn terwijl je er zelf nooit aan gedacht zou hebben. Toch kun je je niet altijd aan de indruk onttrekken dat hij soms zijn eigen mening opdringt en hij zijn kennis van retoriek gebruikt om je te overdonderen en overtuigen.

Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Noah licht enkele gebeurtenissen uit en schetst zo een globaal beeld van zijn jeugd. De invloed die de denkbeelden van anderen over getinte Zuid-Afrikanen op zijn moeder, zijn schoolleven en zijn liefdesleven hebben staat centraal. Door Noahs schijnbaar willekeurige manier van vertellen is het soms lastig overzicht te houden. Je weet af en toe niet meer waar in de tijd je een gebeurtenis moet plaatsen. Dat maakt het beeld dat je van Noah krijgt ook niet erg consistent. Daarnaast duurt het lang voordat zijn thuissituatie helemaal duidelijk is.
Doordat Noah heen en weer springt tussen verschillende periodes uit zijn leven lijkt wat hij vertelt soms niet helemaal te kloppen. Je krijgt het idee dat het allemaal losse verhalen zijn met hetzelfde thema in plaats van dat ze een samenhangend geheel vormen. De korte stukjes aan het eind van het hoofdstuk die duidelijk losstaan van de rest van het hoofdstuk en eerder een inleiding zijn op het volgende zijn verwarrend. De structuur van het boek is niet eenduidig.

Heel soms vraag je je af of alles wat Noah vertelt eigenlijk wel klopt omdat hij zich gebeurtenissen nog tot in detail lijkt te kunnen herinneren. Ongetwijfeld heeft hij soms iets overdreven of vergeten kleinigheden ingevuld. Op zich is zijn verhaal echter geloofwaardig en wíl je vooral niet geloven dat de maatschappij zo in elkaar zat.
Het is jammer dat Noah niet echt ingaat op hoe hij zich uiteindelijk weet te ontworstelen aan de armoede en de vooroordelen. Als je goed oplet zie je wel glimpen van hoe zijn persoonlijkheid ongetwijfeld heeft bijgedragen aan zijn latere succes en van hoe hij op kleine schaal ervaring opdoet met zijn latere werk. Het echte verhaal van de weg naar succes ontbreekt echter. Daar gaat het natuurlijk ook niet om, maar juist omdat hij een voorbeeld is van hoe je een zware jeugd achter je kunt laten en die zelfs kunt inzetten om succesvol te worden is dit inspirerend en zou een hoofdstuk hierover thuishoren in dit levensverhaal.

Als audioboek komt ‘Kleurenblind’ goed tot zijn recht. Het lijkt alsof je naar een voorstelling luistert van iemand die vertelt over zijn leven. Dit is zeker ook te danken aan voorlezer Howard Komproe. Het is duidelijk dat hij ervaring heeft met het vertellen van dit soort verhalen. Hij heeft een goed gevoel voor timing en zet woorden op de juiste momenten aan. Na een tijdje worden de expressieve uitroepen die met veel nadruk worden uitgesproken wel een beetje irritant. Komroes accent verraadt dat hij van buitenlandse afkomst is, wat hem een geloofwaardige verteller van dit verhaal maakt. Je vergeet bijna dat hij zelf niet de ik-persoon is. Als luisterboek is dit verhaal misschien nog wel beter dan als gewoon boek. ‘Kleurenblind’ is dan ook de terechte winnaar van de Hebban Luisterboek Award 2018.