Zoektocht naar ons zelfbeeld

Aan de binnenkant van de zilverkleurige cover kijkt auteur en journalist Will Storr droefgeestig de wereld in. Niet geheel onterecht; de titel van dit werk had ook kunnen zijn: Het gevaar van onze neoliberale wereld. Vrolijk word je daar niet van.

Storr is een voorzichtig man; hij dekt zich aan alle kanten in, weet dat hij vooroordelen heeft en zegt dat hij niet gevrijwaard is van fouten. Dit geeft de lezer ruimte voor zijn of haar eigen ideeën, zonder het gevoel te hebben dat er iets opgelegd wordt. En deze eigen inzichten die komen er beslist na het lezen van Selfie. Zijn boek neemt de effecten van het hedendaags neoliberalisme op ons persoon, onder de loep. Dit wordt gedaan aan de hand van acht hoofdstukken die Boek Nul tot en met Zeven heten.  

Begin jaren 90 groeide de stroming van het zelfvertrouwen uit tot een ware rage. Zelfvertrouwen werd het maatschappelijk vaccin genoemd. Het devies uit die tijd was: het hebben van weinig zelfvertrouwen veroorzaakt de meeste problemen in de samenleving. In de VS was vanuit de regering inmiddels al een taakgroep ter bevordering van zelfvertrouwen ontstaan met de conclusie: zelfvertrouwen is de kern van alles. Saillant detail is dat Storr tijdens zijn onderzoek ontdekte dat deze conclusie –want nooit aangetoond- van deze taakgroep van invloed is geweest op de Amerikaanse cultuur en vervolgens ook elders in de wereld. Door de samenleving op alle gebieden tot een groot concurrentiespel te maken, werd het hebzuchtige tijdperk ingeluid: het competitief individualisme (neoliberalisme). Er ontstond een revolutie van het zelfbeeld.  

Storr probeert antwoorden te vinden op de vraag en tevens ondertitel: Hoe we zo bezeten zijn geraakt van onszelf, en wat het met ons doet, en reist af naar het bekende Esalen Instituut in Big Sur, Californië, dat floreerde in de jaren 80 en 90. Het instituut waar bekende psychologen werkten en beroemdheden hun therapie ondergingen. Daar stond persoonlijke groei bovenaan als remedie voor psychologische aandoeningen. Behalve therapie (encounter) was het ook een begunstiger voor spirituele praktijken waarbij vooral de God van het eigen ik werd aanbeden. Waarom Esalen zo populair was: je had al je aandacht en energie gericht op het meest fascinerende subject op aarde: jezelf.  

Storr kijkt, onderzoekt, luistert naar zichzelf, schrijft openhartig zijn eigen verhaal en trekt conclusies. Hij bezoekt een klooster, spreekt en interviewt millennials (volgens onderzoek de meest narcistische generatie ooit), en boort diverse andere bronnen aan, zoals literatuuronderzoek, wetenschappelijke publicaties en interviews met hoogleraren. Hij haalt veel bevindingen uit de sociale psychologie en uiteindelijk komt hij tot de conclusie dat individualisme ons verwijtend maakt, oordelend en niet vergevingsgezind. Wat goed is voor het eigen ‘ik’ is belangrijker dan wat goed is voor een ander. Precies een aantal kenmerken van narcisme!  

Wat logischerwijs niet ontbreekt, is het effect van ‘het monster dat we gecreëerd hebben’: de smartphone en de sociale media. Sociale media zijn een uitermate neoliberaal verschijnsel. Waarbij het ik tot een spel is gemaakt, onze identiteit tot een pion die wedijvert om likes en vrienden. Waar je slechts winnaars en verliezers hebt. En de gevolgen mondiaal: afnemende empathie, toenemend narcisme. Sinds de opkomst van de sociale media is het aantal gevallen van psychische aandoeningen zoals eetstoornissen en automutilatie in de VS en Engeland met 30% gestegen. En dan hebben we het nog niet gehad over de ontstellende statistiek voor zelfmoord.    

Selfie leest als een spannende intrige over het huidige perfectionistische tijdperk, vrije toekomst, persoonlijke vrijheid en individualisme. Onderzoeksverwijzingen en andere noten zijn zonder vermelding in de tekst, achterin het boek te vinden, dat leest rustig. Storr heeft een helder pleidooi: vergelijken is fout; bedenk andere manieren om een betekenisvol leven te leiden. Deze man zet iets geweldigs neer! Hij mag best wat vrolijker kijken op de cover.