Herschreven verhaal van Camus, maar dan van rechts naar links.

'Moussa of de dood van een Arabier' kun je eigenlijk niet lezen zonder 'De Vreemdeling' (1942) van de Franse Albert Camus gelezen te hebben. 'Moussa of de dood van een Arabier' van de Algerijnse auteur Kamel Daoud is een reactie op 'De Vreemdeling'.

In 'De Vreemdeling' schiet de Franse Meursault tijdens de Franse overheersing in Algerije, een man dood. Behalve de hitte van de zon heeft hij geen duidelijke reden de man te vermoorden. Het is een absurdistisch verhaal, zonder logisch plot en met een personage zonder motivatie voor zijn handelen. Meursault wordt ter dood veroordeeld, maar blijft daar onverschillig over. In 'De Vreemdeling' wordt de naam van het slachtoffer nergens genoemd, maar wordt hij vijfentwintig keer slechts met 'de Arabier' aangeduid.

In 'Moussa of de dood van een Arabier' vertelt de nu tachtigjarige Haroen in een monoloog aan een onbekende jij-figuur (de auteur?) hoe zijn broer Moussa door Meursault doodgeschoten werd toen hijzelf zeven jaar oud was. Daoud veronderstelt dat de lezer bekend is met de roman van Camus. In het boek van Camus draait het om de literaire weergave van een levensfilosofie: de zinloosheid van ons bestaan, uiteindelijk gaan we toch dood. Het gaat niet om de dood van de Arabier. Daoud neemt de dood van de Arabier letterlijk. Bij Haroen leven gevoelens van woede en rancune. De redenen zijn vooral praktisch: na zijn vader is ook zijn broer verdwenen, doordat de naam van zijn broer nooit genoemd is, is er geen zekerheid dat het zijn broer echt was en dat zijn broer dus een martelaar is. Bovendien krijgt zijn moeder nu geen pensioen uitgekeerd.

Er zijn opvallende overeenkomsten en verschillen te vinden tussen de twee boeken. Terwijl Mersault een Arabier doodschiet, vermoordt Haroen een Fransman "omdat er een tegenwicht moest komen voor de absurditeit van onze situatie". Als Mersault terecht staat voor zijn daad, speelt het feit dat hij niet rouwde toen zijn moeder stierf, een grotere rol dan het feit dat hij de Arabier vermoordde. Als Haroen terecht staat lijkt de moord ook minder van belang te zijn dan het moment waarop hij de Fransman vermoordde: net ná de onafhankelijkheid van Algerije, en dan het feit dat hij niet deelgenomen had aan het verzet.

"Ik vond het gemak waarmee ze met mijn misdaad omgingen haast beledigend. Ik had een moord gepleegd en dat deed me duizelen. Maar niemand leek er echt moeite mee te hebben. Alleen het tijdstip scheen een probleem op te leveren. Wat een nonchalance, wat een onverschilligheid! Beseften ze niet dat ze mijn daad daarmee diskwalificeerden, kapotmaakten? Moussa's dood was onvoorstelbaar gratuit. En nu werd mij wraak dat ook!"

Mersault schoot de Arabier om twee uur 's middags dood met een rots als getuige. Haroen schoot de Fransman dood om twee uur 's nachts met de citroenboom als getuige.

Daoud schrijft met bewondering voor Camus: "Hij beschrijft een schot en het is haast poëzie!" en "Iedereen stond met open mond te kijken naar die perfecte taal die de lucht facetten gaf als van een diamant…" Zijn boek is door grote intertekstualiteit verbonden met 'De Vreemdeling'. In het boek zijn vele citaten te vinden die ook in het boek van Camus terug te vinden zijn. Zo begint Camus zijn boek met "Vandaag is moeder gestorven." en is de eerste zin uit de roman van Daoud: "Vandaag is mijn moeder nog in leven." Het boek van Camus eindigt met: "…, restte mij nog de wens dat er veel publiek zou zijn op de dag van mijn executie en dat ze me zouden begroeten met kreten van haat." terwijl Haroen zijn verhaal besluit met: "Het is net de biografie van God. Ha, ha. Niemand heeft hem ooit ontmoet, zelfs Moussa niet, en niemand weet of zijn verhaal waar is of niet… Welk verhaal is meer waar? Een intieme vraag. Aan jou om die te beantwoorden… Ik hoop dat er veel toeschouwers zijn, en dat hun haat groot is."

Opvallend is dat Haroen niet in een god gelooft ook al woont hij in een islamitisch land. Hij zegt: "Voor mij is godsdienst als openbaar vervoer, en ik maak er geen gebruik van. Ik zou graag naar die God toe gaan, lopend als het moet, maar niet met een georganiseerde groepsreis…. Daarom haat ik religies en onderwerping. Waarom zou je achter een vader aan rennen die nog nooit een voet op aarde heeft gezet en die nog nooit honger heeft gevoeld of zijn best heeft moeten doen om in zijn levensonderhoud te voorzien?" Een salafistische imam heeft in 2014 over Daoud de fatwa uitgesproken, omdat Daoud uitgesproken had dat de islam een verlammende invloed op het moderne Algerije heeft en dat staat en religie gescheiden zouden moeten zijn. Is dat de reden dat Daoud dit boek geschreven heeft? Om de mensen een spiegel voor te houden en te laten zien dat ze verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun land en "niet in cirkeltjes moeten rondlopen zoals nu"?

Daoud heeft dit verhaal haarscherp neergezet. Het is boeiend om dit boek in combinatie met 'De Vreemdeling' te lezen. Ik las dit boek voor de Andere Lees!Club van Lidewijde Paris.