Boeit op weg naar ontknoping, maar vlamt te weinig

‘Duel met paard’ is het in 2014 verschenen debuut van schrijfster Pauline Genee – en zo ben ik er ook toe gekomen om het te lezen. Het stond in een of ander lijstje van mogelijke beste debuten van dat jaar.

Het paard uit de titel heet Hans. Hans is een wonderpaard. Het kan rekenen en letters en kleuren herkennen. Het bijzondere: Hans heeft echt bestaan aan het begin van de vorige eeuw. ‘Duel met paard’ is based upon a true story.

Het verhaal draait om de vastberadenheid van Von Osten; eigenaar van een huurpand in Berlijn die ervan overtuigd is dat je paarden kunt onderwijzen, intelligente wezens als het zijn. Elke ochtend loopt hij de binnenplaats aan de Griebenowstrasse 10 op en gaat met een telraam aan de slag om Hans te leren rekenen. Hans kan het al zo goed dat er bezoekers op afkomen en eerdere sceptici van hem in de ban komen.

Op een dag komt een aan lager wal geraakte Italiaanse schilder bij toeval kijken. Deze schilder, Emilio Rendich, raakt even geobsedeerd als Wilhelm von Osten. En hij beseft als een vooroorlogse spinndoctor: wil je er iets van maken, dan moet je een verhaal vertellen. Hij kan dat met verf, maar anderen zullen Hans in de pers centraal moeten stellen. Hij biedt zijn hulp aan en gaandeweg ontstaat een band tussen de twee mannen.

Het verhaal is gebaseerd op ware gebeurtenissen, beschrijft Geene in haar korte verantwoording. Er hééft in Berlijn een wonderpaard Hans besta an. Er wás ook een schilder bij betrokken die als eerste in de gaten had wat er werkelijk gebeurde (een verschijnsel dat nog steeds te boek staat als Kluger-Hans-effect). Ook verschillende andere personen hebben echt bestaan, zoals de leden van een officiële wetenschappelijke commissie van onderzoek, generaal Zobel die de schilder brood en bed verschaft op voorwaarde dat hij een portret van hem maakt en bovenbuurvrouw Piehl. Met het weinige aan ware geschiedenis spon en verzon Genee haar roman ineen. De liefde van de kunstenaar voor de vrouw van zijn in München wonende vroegere studiegenoot en zijn verblijf bij generaal Zobel, de harde Pruisische opvoeding van Von Osten en zijn droom het onderwijs te vernieuwen tot de eeuwige zorg van buurvrouw Piehl en het duel dat ze als kind van nabij aanschouwde – allemaal verzonnen.

Zowel de rol van Rendich als die van Von Osten heeft iets triests. Onbegrepen. Zich willen bewijzen. Rendich voelt zich klein binnen de kunstwereld, hij is ‘maar een portretschilder’. ‘Laat de kunst maar aan anderen over’, zegt zijn studiegenoot, inmiddels gevierd als vernieuwend schilder – en hoe graag zou Rendlich bewijzen ook een unieke, vernieuwende stijl te hebben. En Von Osten heeft een dwangmatige neiging aan te tonen dát je met de juiste aanpak alles en iedereen kunt onderwijzen als je het maar goed aanpakt. Hans lijkt te kunnen leren, maar uiteindelijk is het Rendich die (de wetenschappelijke commissie ten spijt) beseft wat er gebeurt – en misschien beseft Von Osten dan ook wel dat iets vergelijkbaars gebeurde op de lagere school waar hij tegen de zin van zijn strenge vader in onderwees en in conflict met hem kwam. Als dat zo is, moet de pijn op dat moment toch wel héél diep gaan.

En daar zich hem de makke van het boek. Technisch klopt het allemaal en het verhaal is best boeiend geschreven, maar tegelijk overstijgt het de techniek van een goede roman onvoldoende: het vlamt te weinig. De personages en vooral hun emoties blijven op een vlak niveau, soms krijgen ze haast iets karikaturaals. Zou de echte Von Osten werkelijk sommen van een dusdanig overdreven niveau aan zijn paard hebben voorgelegd? En ware een krachtiger einde, emotioneler, niet op zijn plek geweest nadat Von Osten volledig ontdaan van alle geloof, verleden en aanzien achterblijft?

Toch blijft ‘Duel met paard‘ een boek dat hoe dan ook prettig leest en boeit op weg naar z’n ontknoping. 

Deze recensie staat ook op mijn blog https://tonhirdes.wordpress.com/2015/12/01/boek-pauline-genee-duel-met-paard/