Als angst en onvrede regeren

Met Kinderen van Brezjnev schreef Sana Valiulina een verhaal dat tegelijkertijd aangrijpend en afschrikwekkend is. Kinderen van Brezjnev laat zien dat het beeld dat leiders probeerden (en proberen) te scheppen, met Rusland als mooiste land ter wereld waar alle burgers gelijk zijn, alleen een façade is waarachter een wereld van angst en verraad schuilgaat. Sana Valiulina werd geboren in het Estland dat onderdeel was van de Sovjet-Unie. Zij kent het klappen van de zweep en beschrijft de wereld waarin zij opgroeide met veel detail. Kinderen van Brezjnev laat zien hoe angst en onmacht een samenleving volledig lam kunnen leggen.

Valiulina voert haar lezers aan de hand van uitvoerige beschrijvingen langs verschillende tijdperken uit de recente Russische geschiedenis. Ze schakelt van een communistische Sovjet-Unie ten tijde van Leonid Brezjnev, via Gorbatsjov en de Peres Troika naar het Rusland zoals wij dat nu kennen. De vier delen waaruit het boek bestaat zijn gesitueerd op verschillende plaatsen in de Sovjet-Unie en de personages die een rol spelen wisselen per deel.

De eerste twee delen van de roman spelen zich af in de tijd van de Sovjet-Unie. De grimmige sfeer die tot het einde van het boek zal aanhouden is al vanaf de eerste pagina voelbaar. De gehele rit heb je als lezer het idee dat er plotseling iets kan gebeuren. Naarmate je verder van de titelpagina verwijderd raakt worden de hoofdpersonages ouder en wordt de kritiek op het Sovjet regime duidelijker. De gebeurtenissen worden steeds afschrikwekkender. Het derde deel is gesitueerd in de jaren ’90, nadat het kapitalisme met veel tumult in Rusland werd ingevoerd. Nu moest alles wel beter worden. Iedereen zou immers vrij zijn. Het boek toont echter een geheel andere realiteit. Om status en macht te verwerven is verraad en oplichting aan de orde van de dag in het nu kapitalistische Rusland. We zien hoe de Russische maffia ongestoord haar werk kan doen en hoe op klaarlichte dag moorden gepleegd worden die draaien om geld.

Het slotstuk is misschien wel het meest aansprekende deel van het boek. Hierin schetst Valiulina een denkbeeldige staat die wel erg veel weg heeft van het Rusland onder Poetin. Het lot van een boekhouder die medewerkers van het regime betrapt op fraude en hen aanklaagt wordt hier beschreven.

Valiulina schrijft op zo’n manier dat haar beschrijvingen direct een beeld oproepen bij de lezer en dat is knap, omdat het een wereld betreft die menig lezer vreemd is. Zij weet het grimmige van de situatie goed op de lezer over te brengen. De wisseling van personages maakt het verhaal interessanter, omdat het een inkijkje geeft in de levens van verschillende soorten personen. Tegelijkertijd is dat ook een manko van het boek. Op het moment dat je net lekker in iemands verhaal zit spring je weer over naar het volgende personage, waardoor het grote verhaal wat aan de oppervlakte blijft. Ook ben je als lezer in het begin erg zoekende naar verbanden tussen de verschillende personages. Daarnaast is er wel enige achtergrond kennis nodig om de roman te kunnen duiden. De schrijfster geeft weinig context in dit boek, waardoor het soms lastig is om bepaalde passages te situeren. Tegelijkertijd maakt dit het boek weer extra interessant, omdat het de lezer uitdaagt om aanwijzingen in het verhaal te koppelen aan gebeurtenissen uit de Russische geschiedenis.

In Kinderen van Brezjnev wordt niemand veroordeeld. De lezer kan zich met de gegeven verhalen zelf een beeld vormen van het opgroeien in de verschillende tijdsperiodes die de Sovjet Unie kent. Brokjes informatie worden door de schrijfster gegeven in de vorm van scènes uit de levens van Russen en de lezer mag deze brokken zelf herkauwen, mengen en er een conclusie uit trekken. Valiulina weet hier levensecht uit te beelden hoe het is om op te groeien in een ontwrichte samenleving waar angst regeert.