Épatant! Een boek dat je kijk op de geschiedenis verandert

‘Het lijkt me betamelijk te zeggen dat het Christendom de meest ambitieuze en geslaagde revolutie aller tijden is.’ Typerend idee uit Jean d’Ormessons ‘roman over de wereld’, een allegorie met de geschiedenis als hoofdpersonage. De ik-figuur is zowel zowel Julius Caesar als Brutus, zowel Napoleon als Joséphine - even schakelen dus. 

"Het allermooiste in mijn bestaan – in de kunsten, in de liefde, in het leven, is de oorsprong. Ik moet me heen en weer reppen: naar China, naar Griekenland, naar India. [] Overal wordt men wakker. In China zijn er Confucius en Lao Tse, Siddharta Gautama zal zich tot de Boeddha ontpoppen. Mijn hart raakt vervuld van de Grieken en hun taal."

Het gaat niet alleen over de Karel de Grotes en Lodewijk de Zestiendes: opvallend is d’Ormessons aandacht voor de onderdrukten. De Middeleeuwen, met hun wreedheid, stagnatie en onderdrukking waren voor boeren, handelaren, handwerkslieden, zeelui de ellendigste tijd, aldus Jean. Nee, dan de Verlichting: Rousseau, Molière, Chateaubriand… Maar wat pas ècht ingrijpend was, dat is de wiskunde.  

"Vroeger werd u onder de duim gehouden door rang en stand. Vandaag en in de toekomst zullen discriminatie en ongelijkheid in stand gehouden worden door de wetenschap."

Zo werkt d’Ormesson naar een eindklapper toe. Misschien is de geschiedenis niet voor eeuwig. De zon zal ooit uitdoven. Maar, geen reden om bij de pakken neer te zitten. Hij citeert filosoof Jankélévitch: het leven mag dan vluchtig zijn, het beleven van een vluchtig leven is een feit voor de eeuwigheid. Nog één keer neemt hij op de laatste bladzijden zichzelf op de hak. En dan – fini.

D’Ormessons chauvinisme steekt dat van de stripverhalen van Goscinny en Uderzo, waarin de Franse krijger Asterix altijd maar weer wint van Caesar, naar de kroon. De Franse revolutie staat op gelijke voet met de uitvinding van de boekdrukkunst. Verfrissend is daarentegen ’s mans brede blik. Stelling nemen dat de Islamitische cultuur een stempel op die van ons heeft gedrukt - denk alleen al aan de algebra - daar is in het Frankrijk van nu moed voor nodig. Die die híeld van mensen en van het leven, dat voel je. Een rechts type met het hart links. Zijn ‘épatant!’ (verbluffend!) werd zelfs een stopwoord.

Energiek (dagbladdirecteur èn geluksprofessor, romancier èn secretaris-generaal van Unesco) geestig, intellectueel - voor velen vertegenwoordigde d’Ormesson (1925-2017) ‘l’esprit français. Met een provocerend ‘hier j’étais un jolie con (lul) et maintenant je suis un vieux con’, verpletterde hij als 90-jarige nog een tv-interviewer die naar zijn visie op het leven vroeg. Adriaan van Dis met een scheut Maarten van Rossem - de camera hield van deze man. Zap maar ‘s door de postume special van het boekenprogramma La grande librairie.

VRT-nieuwsredacteur en schrijver Johan op de Beeck vertaalde met liefde dit literaire testament (het verschijnen ervan maakte d’Ormesson niet meer mee). In een inleiding excuseert hij voor het kwaliteitsverlies dat die nu eenmaal oplevert. Zo bleef van de fraai dubbelzinnige titel (Et moi, je vis toujours, zowel iets als ‘ik ben er nog’ als ‘ik leef in alles’) alleen een driewoordsfrase over. Als bovenrivierder kom je wel wat Vlamismen tegen ("schrijvers verdringen elkaar van het voorplan"), maar dat bezorgt de tekst ook een zekere charme. 

Een ode aan de beschaving, zouden we gezegd hebben voordat postmoderniteit en de bom het idee van vooruitgang in twijfel trokken. ‘Duizelingwekkend’, schreef persbureau AFP. Ongelooflijk eigenlijk dat d’Ormesson hier nooit vertaald was tot uitgeverij Overamstel zich op dit boek stortte, waarvan er 250.000 zijn verkocht in Frankrijk. Voor een zo lyrische aanpak moeten we in ons taalgebied misschien wel helemaal terug naar Jan en Annie Romein met hun Erflaters van onze beschaving (1940), de veel somberdere en agressievere Godverdomse dagen van Dimitri Verhulst uit 2008 niet meegeteld. Als je er klaar voor bent de geschiedenis op een andere manier te beleven, dan zou dit boek je kijk op de wereld wel ’s kunnen veranderen.