Als een Woody Allenfilm, maar dan met letters en beter

Een boek dat opent met een zo omineuze eerste stap op het liefdespad – dan weet je dat het daarna alleen maar erger wordt. De ene na de andere sterke vrouwspersoon overloopt de hoofdpersoon - of je een blik Woody Allenfilms omkeert.

"Terwijl ze me beledigde, werd ze mooier en mooier."

Net als Woody hunkert de ik-figuur naar seks: toen hij in deel 3 bij oma en opa inwoonde durfde hij jarenlang niet met meisjes aan te pappen. Zelfs zichzelf ter hand nemen was een probleem:

"ik kon het niet verdragen dat ze zouden merken dat ik de damasten lakens had bevuild."

De complexe taalstudente Hanna, die de openingszin hierboven uitspreekt, is in alles intens behalve in intimiteit. Als het gaat over boeken is ze op haar best: "Ze drukte op mijn hoofd alsof het een Moulinette was en hakselde de wereldliteratuur erin fijn." Nee, dan vurige zangeres Franka. De huisbaas legt namens de buren briefjes neer of het wat zachter kan. Ilse van de bakkerij, die hem volpropt met broodjes ("je moeten eten, scharminkel") is juist weer heel moederlijk. Dat hij met drie vrouwen tegelijk aanrommelt leidt onontkoombaar tot rampen, te beginnen met een première waar er twee hem op het toneel willen zien. 

" ’s Morgens, als ik bij Ilse in de bakkerij zat, kon ik nergens anders meer aan denken."

Niet dat je hier met een liefdesroman te maken hebt of zo. Dit boek fileert de wereld van het klassieke toneel tot het bloed ervan af druipt.

"Het ensemble bestond grotendeels uit onbekommerd innemende alcoholisten, ex-drinkers en jonge acteurs die maar één doel hadden: zo snel mogelijk hiervandaan."

Joachim Meyerhoff (1967) spaart ook zichzelf niet. Als hij is vergeten te vertellen dat hij niet kan zingen: "De dirigent bleef als versteend staan in de houding die hij had toen ik de eerste noot aansloeg." Je zou bijna vergeten dat je te maken hebt met de Duitse acteur van het jaar 2007.

Meyerhoff lees je om de beeldende taal. Als hij te laat is voor het koud buffet bij een of andere première: "op de geplunderde dienbladen lagen alleen nog de toegetakelde slabladeren van de decoratie, uiteengereten en geprakt, als nog niet afgevoerde zwaargewonden na een hevig bevochten buffetveldslag." Een allergisch aangelegde regisseur (de ’histaminehannes’) kan niet tegen stro op het podium en rent na een paar instructies steeds weer de zaal uit: "Alsof hij in Tsjernobyl aan het regisseren was en een aan straling blootgesteld gezelschap leidde."

Waren eerdere delen meer collecties van herinnerde momenten, Zonder paniek geen paradijs is een lopend verhaal. De boomklimmende psychiatrische patiënten, dwangmatige grootouders, nare broers en vroeggestorven ouders komen wel allemaal even langs. En heerlijke uitweidingen en verhalen-in-verhalen zijn er ook weer. Over een voorstelling van het Spaanse spektakeltheater La Fura dels Baus, voor Meyerhoff een keerpunt in zijn carrière. Of over de nudistische gezinsvakantie op Elba waar hij ervaart wat een erectie is en voor het eerst zijn broer tegen de grond werkt. ‘t Leest of je er zelf bij bent.

We zijn al bij het vierde deel in de dubbelzinnig betitelde ‘Alle Toten fliegen hoch’-reeks, naar zijn baanbrekende ‘Privatproject’ (12 uur theater met Meyerhoff als verteller) in het theater in Wenen. En nu is er dus de vertaling van Die Zweisamkeit der Einzelgänger (‘de tweevuldigheid van eenzaten’). Minder verdriet, meer romantiek. Vertaler Jan Bert Kanon heeft gekozen voor een citaat dat Hanna ergens op bladzijde 300 uitspreekt, wat beter bekt en de lading van deze schuit met tragikomische belevenissen mooi dekt. Wel jammer dat de Kamagurka-achtige tekeningen uit de Duitse editie niet zijn overgenomen.

Knausgard, maar dan vrolijk. Proust, maar dan relativerend. 'Hardop lachen, dan weer een brok in je keel – lang geleden dat ik dat had bij een boek,' schreef Die Zeit. Langzaam lezen en van elke zin genieten. Is daar nog iemand die durft te zeggen dat Duitsers geen humor hebben?