Een prijswinnend boek

Op een van mijn strooptochten op zoek naar heerlijke boekhandels werd het boek Rivieren van Martin Michael Driessen aangeraden door een verkoopster. Omdat ik direct weer wist dat dit boek in 2016 de ECI literatuurprijs én de ECI lezersprijs 2016 won en ik nog wist dat de auteur in recensies wordt geroemd vanwege zijn complexe, levensechte personages en zijn beeldende vertelkracht, vond ik dat reden genoeg om het boek onmiddellijk aan te schaffen.

Het heeft nog even geduurd voordat ik er aan begon. Maar nu is het dan zo ver. Rivieren was een van onze eerste keuzes voor de Mega-buddyread-mini-challenge die Hetty en ik begin dit jaar gestart zijn.
Voor mensen die het nog niet weten is het misschien handig dat ik iets meer over deze Mega-buddyread-mini-challenge vertel. Begin dit jaar kwamen Hetty en ik tot de ontdekking dat onze wensenlijst voor 2018 heel veel dezelfde boeken bevatte. We besloten om van de gemeenschappelijke boeken telkens een gezamenlijke blog te schrijven. Zo begonnen we twee weken geleden met Gezien de feiten. Die titel bracht ons er toe om onze blogs aan te vullen met feiten en dat zullen we nu weer doen. Omdat onze blogs elkaar aanvullen is het goed om af en toe door te klikken zodat je echt alle informatie krijgt die we beschrijven.

Rivieren is dus, zoals gezegd, ons tweede project voor de Mega-buddyread-mini-challenge en als echte literatuurliefhebbers bedachten we dat we enkele elementen van de analyse onder handen moesten nemen. Als snel werd ons duidelijk dat in dit boek naast levensechte personages ook prachtige metaforen en heerlijke motieven schuilden. Daarom hebben we de focus op die twee aspecten van het boek gelegd.

Motieven
Een motief in de literatuur is een herhaaldelijk terugkerend element. We herkennen het omdat het ook in andere verhalen voorkomt (bijv. driehoeksverhoudingen, generatieconflicten, Madeleinemotief, Lolitamotief) of omdat het binnen hetzelfde verhaal meermalen voorkomt (bijv. een voorwerp, een lied, een kleur, een bepaalde handeling, een gevoel). Herhaling is essentieel voor een motief.

Een van de meest in het oog springende motieven die in dit boek voorkomen is de rivier zelf. Dat zit al in de titel en in elk afzonderlijk verhaal speelt een rivier een belangrijke rol. De rivier slingert als een rode draad door het boek. Je kunt dit een leidmotief noemen.

Motieven zijn vaak abstracte aanduidingen van concrete verhaalgegevens, zoals ‘het vergankelijke’, ‘de dood’, ‘de rol van de opvoeding’, 'schuld en boete'.

Het eerste verhaal: Fleuve Sauvage

In het eerste deel van de bundel hoef je niet lang te zoeken naar een motief. De hoofdpersoon grijpt te vaak naar de fles. Tijdens een kanotocht overdenkt hij zijn gewoonte en de gevolgen van het nuttigen van alcohol. De fles, die symbool staat voor het drankgebruik, duikt geregeld op, verwacht en onverwacht.

Was jou dit ook opgevallen Hetty?

Motieven vormen als het ware een patroon van grotere en kleinere elementen in een roman. Van een patroon spreek je pas als een bepaald element meerdere keren terugkomt in een verhaal. Herhaling is dus van belang. Met andere woorden literaire motieven bestaan dankzij de herhaling.

Jij noemt nog die koeien Hetty. Zelf zag ik ze ook als een spiegel voor de hoofdpersoon. Ze blijven steeds hetzelfde doen, leren onvoldoende van hun ervaringen en ze maken een drammerige indruk. Toch?

En ja, ik herken in de hoofdpersoon zeker trekken van Banquo Hetty!
Driessen doet iets bijzonders met dit motief, met deze herhaling. Er is namelijk tevens sprake van een metafoor doordat de hoofdpersoon vergeleken wordt met Banquo en van intertekstualiteit doordat verwezen wordt naar die bewuste andere tekst: MacBeth. Banquo moet voor de hoofdpersoon de rol van zijn leven worden.

De meeste motieven in een roman kun je ook wel beschouwen als kleinere thema’s die alle verwijzen naar het hoofdthema. In recensies en boekbesprekingen wordt in veel gevallen geen duidelijk onderscheid gemaakt tussen thema en motieven. Vaak worden het thema en de (belangrijkste) motieven van een roman in een adem genoemd als de ‘thematiek’ van een boek.

Het tweede verhaal: De reis naar de maan – Das leben ein traum

Ook het tweede deel van deze bundel wordt vooral gekenmerkt door de vele motieven en metaforen. Boomstammen komen op allerlei manieren terug in het verhaal waarbij ze symbool staan voor bijvoorbeeld het begin van een leven als man. Enkele boomstammen bij elkaar op een rivier zou kunnen staan voor het waarmaken van je dromen.

Ben jij ook nog zulke vergelijkingen tegengekomen Hetty?

Er zijn ook motieven die zich niet op abstracte wijze laten formuleren, maar die zich wel kenmerken door herhaling. Zulke motieven worden leidmotieven genoemd. Zo kunnen citaten van een filosoof bijvoorbeeld een rode draad door het hele verhaal vormen, in dat geval spreek je van een leidmotief.

Je hebt mooie vergelijkingen gevonden Hetty, en ja ik zag er ook nog wel een paar:

Wat denk je van de volgende metaforen:

• Net als de boeken van Jules Verne, las en herlas hij de Main. Hier komt direct de rivier als motief terug.
• Hij was als een bruidegom die het in de huwelijksnacht niet zo nauw neemt, ook als de bruid niet aan al zijn hooggespannen verwachtingen voldoet. Dit was de Rijn. Weer een metafoor en een motief in een zin.

We zullen ze maar niet allemaal opnoemen, toch Hetty? We kunnen concluderen dat ook dit verhaal vol staat met metaforen en toch is het een fijn leesbaar verhaal.

Ook een steeds terugkerende kleur, gedachte, lied, voorwerp of gevoel kunnen motieven zijn.

Nee Hetty, je hebt helemaal gelijk. Er waren naast tegenstellingen ook zeker overeenkomsten tussen Konrad en Julius.

• Hun liefde voor het vlotten, hun liefde voor hout en boomstammen. Elk op een eigen manier.
• Of kijk eens naar deze zin: “Hij vond Julius iets ongrijpbaars en onbegrijpelijks hebben. Dat verbond hen misschien: ze hadden allebei iets wat hen van de andere mensen in Wallreuth onderscheidde. Maar dat iets maakte ook dat ze elkaar niet kenden. (blz 53)

Is jou verder nog iets opgevallen in het tweede verhaal Hetty?

Bekijk een motief dat door een boek meandert niet enkel als een versiering. Bijna altijd wordt het door de auteur gebruikt om de lezer (indirect of direct) iets duidelijk te maken.

Het laatste verhaal: Pierre en Adèle

De overvliegende vliegtuigen zijn zeker een belangrijk motief in dit verhaal Hetty!
Denk je niet dat ze ook staan voor de vrijheid die Pierre en Adèle nooit gekend hebben? Juist omdat zij wel van oost naar west en west naar oost kunnen vliegen? Ook lijken ze de boosheid en ruzie tussen de kinderen te doorbreken?

Valt er nog meer te zeggen over die vliegtuigen Hetty?

Een grondmotief is de formulering in één zin, waarbij je op een abstract niveau zegt welke visie in de tekst verwoord wordt. Dit wordt ook wel het thema van het boek genoemd. 

Ik ben inderdaad nog andere motieven tegengekomen Hetty:

De ene familie is protestant, de andere katholiek. Dit komt geregeld terug in het verhaal op verschillende manieren.

Hoe dramatisch het verhaal ook is, Driessen weet het tegelijk luchtig te houden door zijn prikkelende stijl en woordgebruik maar vooral ook met humor. Zo weeft hij er als het ware een running gag doorheen door van de notaris Eduard Salomon (denk aan Salomon’s oordeel), die in het conflict een wijs oordeel geeft, in elk van zijn levensfases te vermelden welke schrijvers hij leest.

Het is een dun boekje maar wat is er veel uit te halen, naast de verhalen zelf die al fijn zijn om te lezen. Ben jij nog andere dingen tegengekomen Hetty?

Wat vonden wij van het boek?

Ik bemerkte dat ik er even in moest komen. Het eerste verhaal begon mooi maar was al voorbij voordat ik er goed in zat. Dat vond ik jammer. Pas bij het analyseren zag ik prachtige verwijzingen en mooie metaforen. De andere verhalen raakten mij veel meer. Die vond ik prachtig. Hier vielen de motieven, metaforen, mooie zinnen, het leed en ook de humor mij direct op. De combinatie van een pakkend verhaal met mooie onderliggende versieringen deden me genieten. Ik snap heel goed dat dit boek deze prijs won. Ik vraag me af wat dit betekent voor de nominatie voor de Libris Literatuur Prijs 2018 voor zijn boek De pelikanen.

Wat vond jij van het boek Hetty?

!Bron: materiaal voor leeskringen: http://www.boekentaal.info/materiaal-voor- leeskringen/verhaalanalyse/motieven/

!Bron: Basisboek literatuur. Joke van Balen, Corrie Joosten, Coen Peppelenbos

!Bron: Hoe lees ik? Lidewijde Paris